Nadine Gordimer – July’s mensen
Als liefhebber van goede boeken lees ik in mijn eigen ogen relatief weinig Nobelprijswinnaars. Geen bewuste keuze, soms gaan dingen zoals ze gaan. Het zal ook niet helpen dat er de laatste decennia nogal eens eigenzinnige keuzes werden gemaakt in Scandinavië, schrijvers die ongetwijfeld de prijs verdienen, maar niet echt bekend zijn of waarvan geen of weinig vertalingen beschikbaar zijn bij de lokale boekhandel.
Maar voor Gordimer is geen excuus, dit boek stond al heel wat jaren in mijn boekenkast. Aan het stickertje op de voorkant te zien nog vanuit het guldentijdperk. Met een aanbeveling van Paul Theroux op de achterflap, een verhaal dat zich afspeelt in Zuid-Afrika, een land dat me al lang fascineert, ligt het in dit geval toch geheel aan mij dat ik het nog niet gelezen had.
July, uit de titel, is de hoofdfiguur in dit verhaal. Hij is de huisknecht van een blanke familie. Een positie die vooral in arme landen voorkomt, in het Zuid-Afrika tijdens de apartheid krijgt deze baan een extra dimensie. De ongelijkheid tussen de mensen was er wettelijk vastgelegd, geen land ter wereld waagde zich eraan, ook al bestond de situatie in meerdere plekken op aard.
Het verhaal speelt zich af in de tijd dat er nog geen zicht was op het einde van de apartheid. Wel was er natuurlijk altijd de dreiging van opstand, van revolutie. Een meerderheid die zich zwijgend de wet laat voorschrijven door een minderheid bestaat niet. Ook niet in Zuid-Africa natuurlijk. Het scholierenprotest in 1976 is het bekendst in de rest van de wereld, maar er waren vele incidenten aan het eind van de jaren zeventig, begin jaren tachtig. Ongetwijfeld heeft Gordimer zich laten inspireren door die gebeurtenissen en schreef ze dit boek, met in haar hoofd de gedachte dat de situatie in haar land niet normaal is. Dat er een eind aan zal komen, vroeger of later. Je zou het boek zelfs als science fiction kunnen betitelen, een vooruitblik op hoe zij dacht dat het zou zijn na het einde van de apartheid.
July neemt zijn familie mee naar zijn dorp. Hij is door de Smales familie altijd goed behandeld. Hij had het niet slecht bij ze. Maar nu de opstand is uitgebroken, is het niet meer veilig in de stad, dus neemt hij ze mee naar het platteland, naar de plek waar hij is opgegroeid. Een vreemde situatie ontstaat. De blanke familie leeft volgens de regels van het dorp. July kent er mensen, heeft er aanzien, helpt hen. Maar hij is niet meer hun knecht, zoals voorheen. Via de radio horen ze zo nu en dan wat er gebeurt elders in het land, maar in het dorp is het rustig. Relatief dan, want er gebeurt natuurlijk een hoop. De kinderen maken vriendjes, zoals kinderen dat kunnen, niet kijkend naar kleur, rang of stand. Maar de volwassenen aan beide kanten hebben het lastig. De familie Smales is blij met het feit dat ze er mogen wonen, dat ze veilig zijn, dankbaar voor de gastvrijheid. Tegelijkertijd is het voor hun lastig aangezien hun status flink is veranderd. Hier zijn ze afhankelijk van anderen, niet meer de baas, kunnen ze niet meer bepalen wat er gebeurt. Daar tegenover staan de dorpsbewoners. Jarenlang hadden ze weinig rechten, werden ze door blanken onderdrukt. Nu is er eindelijk de revolutie, brengt hun dorpsgenoot ineens een blanke familie mee. Die krijgen een eigen hut, meer dan de meesten hebben, leven tussen de dorpelingen, maar zijn eigenlijk ook een exponent van het voormalige regime. Zij moeten aardig toen tegen degenen die hun jaren onderdrukten. Dat is toch ook niet logisch?
Gordimer beschrijft op een aangrijpende manier hoe het zou kunnen lopen. Hoe de mensen om moeten gaan met veranderingen, hoe de mens zwak is, hoe het lastig is om met elkaar om te gaan. Het loopt nooit uit de hand, maar de onderhuidse spanning is continu aanwezig. Uiteindelijk is een decennium na haar boek de apartheid echt afgeschaft, is er een revolutie met extreem weinig geweld die niet lijkt op het scenario zoals ze het in dit boek beschrijft. Dat wil niet zeggen dat het boek niet klopt, dat het een slechte voorspelling was. Het feit dat het boek al vrij snel verboden werd door Pretoria geeft wel aan dat dit boek belangrijk was, dat de machthebbers bang waren voor de toekomst.
Boeiend verhaal, interessant, terecht veelgeprezen. Aanrader.
Citaat: “En nu het was gebeurd was het een ervaring waar je je geen voorstelling van had kunnen maken. Niet met de middelen waarmee zij genoegen hadden genomen. De woorden waren er niet; zijn geest, zijn woede kreeg er geen greep op.” (p.132/133)
Nummer: 18-035
Titel: July’s mensen (July’s people)
Auteur: Nadine Gordimer
Taal: Nederlands (Engels)
Jaar: 1983 (1981)
# Pagina’s: 168 (6902)
Categorie: Literatuur
ISBN: 90-351-1134-6
Meer:
July’s people (Wikipedia)
Goodreads
Scholieren.com
Nobelprize.org
Nadine Gordimer (Wikipedia)
Themaweek 64: Meer boeken
