Tim Krabbé – Vrienden (7)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(blz. 699 t/m 794; 1-8-2001 t/m 8-6-2016)

Na twaalf jaar en vier maanden komt Ferdi vrij. Hij heeft zijn tijd uitgezeten, is geen gevaar meer volgens experts en mag naar huis. De ophef gaat minder over zijn vrijlating, maar vooral over de zeven ton achterstallige WAO die hij alsnog krijgt. Dat hem dat ten onrechte was onthouden is voor velen, en zeker de sensatiepers, geen argument. De timing is beroerd.

De bezoeken van Tim worden sporadisch. Hij is klaar met het verhaal. Het boek komt er toch niet. Alleen Els blijft een vriendin, zijn beste vriendin. Bijna broer en zus, concluderen ze zelf. Ook tussen Ferdi en Els gaat het mis. Ferdi komt in contact met een oude vlam en vertrekt. De scheiding wordt snel geregeld. Maar zo snel het gaat, nog sneller zijn ze weer bij elkaar. Eerst alleen voor de verzekering, maar al snel heeft Ferdi door dat hij het nergens zo goed heeft als bij Els. Ze verhuizen naar de Achterhoek, waar Krabbe een aantal keer op bezoek komt. En dan op een dag in 2009, precies acht na jaar na zijn vrijlating, verongelukt Ferdi door al fietsend onder een graafmachine terecht te komen.

Els moet alleen verder, ze blijft in de Ruurlo wonen. Krabbe is bezig met een boek over Columbine en realiseert zich dat hij toch nog een boek kan schrijven over Ferdi E, nu die is overleden. Hij ziet de overeenkomsten. Eerst dat boek afmaken, dan toch maar eens kijken in zijn archief, de correspondentie, de vele aantekeningen in zijn computer. Hij begint met schrijven, overlegt met Els, vertelt het de kinderen en heeft na vijf maanden een eerste versie.

Dan krijgt Els een hersenbloeding en ligt maanden in coma. Het boek eindigt als ook Els is overleden.

Krabbe heeft uiteindelijk toch een boek geschreven dat hij ongetwijfeld als zijn magnum opus ziet. Bijna 800 bladzijden, en nog flink ingedikt ook. Lezend lijkt het alsof dit het enige in zijn leven was, een kwart eeuw lang. Slechts sporadisch zijn er aanwijzingen dat hij ook een eigen leven heeft. Hij gaat scheiden, schrijft een boek, komt op televisie, slaat vele interviewverzoeken af, vooral omdat hij niet over Ferdi wil praten met derden. Hij gaat op reis, zijn zoon groeit op, schrijft nog een boek, over weer een mislukte relatie, er is meer dan Ferdi en Els. Maar altijd gebeurt er iets waar hij over moet schrijven. Zelfs na de laatste bladzijde heeft het ruim drie jaar geduurd voor het boek af was. Ik gok dat de pocket, mocht die er ooit komen, dik boven de 1000 bladzijden uit gaat komen.

Is het ook een meesterwerk? Durf het niet te zeggen. Het was een behoorlijke taak om hier doorheen te komen, heb er bijna twee maanden over gedaan. Het leest niet lekker weg, maar blijft wel boeien. Ben het niet eens met Wilma de Rek’s citaat op de voorkant: ‘Dieper in het hoofd van een moordenaar kun je niet komen’. Ik denk juist dat het nooit echt lukte. Krabbe geeft dat zelf ook aan, in de tweede helft van het boek. Niemand heeft ooit begrepen hoe de moord tot stand kon komen. Wat was nou echt het motief? Wat speelde er nou in diens hoofd af? Maar misschien wel juist omdat we er nooit met zekerheid achter komen, blijft het boek boeiend. Want zou de schrijver het ooit uitvinden? Komt het bij de Tbs eruit? Is het zijn eigen vrouw die het licht ziet? Een van de meest geruchtmakende moorden uit de Nederlandse geschiedenis verdient een goed boek. Dat is dit zeker. Maar een meesterwerk?

Citaat: “Els zei dat ze het ook nooit had begrepen. Ferdi: ‘Als je de oorlog niet begrijpt dan kun je het niet begrijpen.’ Toen zei hij, heel zacht een aangeslagen: ‘Ik begrijp zelf ook niet waarom ik het gedaan heb.’ ‘Tim, ik voelde de aarde beven. Het was de eerste keer dat ik Ferdi zoiets hoorde zeggen. Hij had altijd zijn verklaringen pasklaar, en nu voor het eerst hoorde ik zelftwijfel.’” (p.606)

Nummer: 20-005
Titel: Vrienden
Auteur: Tim Krabbé
Taal: Nederlands
Jaar: 2019
# Pagina’s: 794 (1398)
Categorie: Non fictie
ISBN: 978-90-446-4268-1

Meer:
2Doc docu (De schrijver, de moordenaar en zijn vrouw)
Max Pam (recensie boek Els)
Els Hupkes – De kleine Britt
Ferdi Elsas (Wikipedia)
NRC

Meer Vrienden:
Trouw
Parool
Volkskrant

Meer Krabbe op gerbie.nl:
Wij zijn maar zijn niet geschift
Een tafel vol vlinders
De grot
De Muur 39
De stad in het midden

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (6)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 530 t/m 699; 7-6-1994 t/m 1-8-2001)

Ferdi wil graag eerder beginnen met tbs. In de gevangenis verveelt hij zich, hij mag niet veel, maar vooral: hij wordt niet voorbereid op een terugkeer in de maatschappij. In principe mag je na 2/3 van je straf, bij goed gedrag, de rest van je straf thuis doorbrengen. Maar dan moet je wel door de Tbs-kliniek geschikt worden geacht.

Krabbe is eigenlijk een beetje klaar met zijn bezoeken aan Ferdi. Hij ziet geen vooruitgang, geen ware spijt, de gesprekken herhalen zich, over bepaalde zaken zullen ze het nooit eens worden. Els formuleert het mooi in een van haar vele brieven: “Jij weet allang dat een boek er niet inzit. Dat jouw romantische idee van de unieke kans om een koelbloedige moordenaar te kunnen opvoeren die beschouwelijk kan zijn over wat hij gedaan heeft, niet klopt met de werkelijkheid. Bij Ferdi is er een verband tussen zijn onvermogen tot zelfbespiegeling en wat hij gedaan heeft. Als hij zelfbeschouwend zou kunnen zijn, dan was het zover nooit gekomen” (p.570). Ondanks haar harde oordeel over haar man, blijft ze aan hem gehecht, blijft ze hem trouw bezoeken.

Als Ferdi wordt overgeplaatst naar de Tbs-kliniek in Groningen, heeft Tim een mooi excuus (de afstand) om minder vaak op bezoek te gaan. Maar hij blijft gaan, zelfs al is het een flinke reis. Een vreemd soort trouw, plichtsbesef. In de Tbs-kliniek krijgt Ferdi zijn therapie, de verplichte onderzoeken. Hij houdt zich fit door te lopen, hoopt te mogen schaatsen in Assen. Hij wordt lid van de vereniging Elf Steden. Verrassenderwijs wordt hij zelfs ingeloot. En als de tocht dan in 1997 eindelijk weer eens plaatsvindt, is het te snel voor Ferdi. Zoon Thomas gebruikt de ledenkaart om mee te doen. Weliswaar is hij eigenlijk continu verplaatst aan diverse drugs, maar na ruim 12 uur komt hij aan in Leeuwarden. Een paar dagen later schaatst hij samen met Tim de Vijfdorpentocht bij Avenhorn.

Dan in 1998 een verrassende beslissing. Het behandeltraject van Ferdi wordt stopgezet. Waar negen jaar werd verwacht, blijkt hij na een jaar of vier al uitbehandeld. Maar hij mag nog niet worden vrijgelaten, want zijn straf is nog niet voor 2/3 uitgezeten. Terug naar de gevangenis dus. Vreemde situatie. De pers duikt weer op de zaak, de familie Heijn wordt natuurlijk om commentaar gevraagd. Zoon Ronald Jan heeft met de moordenaar van zijn vader gesproken. In de pers laat hij dingen los, maar op verschillende momenten spreekt hij zichzelf tegen.

Els schrijft een boek, fictie, maar voor iedereen duidelijk herkenbaar als haar verhaal. De namen zijn anders, maar het gaat over de ontvoering. Ferdi speelt echter een bijrol, het gaat vooral over hoe het met het gezin gaat, wat het met je doet wanneer iemand op deze manier wegvalt uit de familie. Niet iedereen waardeert het boek, zelfs Krabbe is geen fan. Els wordt verweten dat ze te veel slachtoffer speelt, terwijl de familie Heijn de ware slachtoffers zijn.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (5)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 402 t/m 530; 25-3-1992 t/m 5-6-1994)

Dit deel begint met de Casperboeken. Acht boeken geschreven door Els over Casper. Ferdi weet er van, is ook wel jaloers, maar tegelijkertijd laat hij het gebeuren, moedigt het bijna aan. Els schreef ze in 1982 en 1983. We, de lezers, leren er zowel Els als Ferdi beter door kennen. Is het het voorspel naar de moord? Naar de frustratie van Ferdi, die er op een, zelfs voor hem, onverwachte manier uitkwam? Wat mij het meest verbaasde waren niet de overspelige gedachten, zelfs niet de medewerking die zowel Casper als Els krijgen van hun respectievelijke echtgenoten, maar waarom Krabbé besluit om deze boeken zo weinig aandacht te schenken. Hij citeert, maar had ook hele stukken integraal over kunnen nemen. Had het uitgemaakt, het boek is al 800 bladzijden, 1000 had ook best gekund. Waarom bepaal je wat ik moet weten, het is geen roman, het is een verslag.

Daarna is de hoofdrol voor Thomas, de zoon die ontspoort. Drugs, psychoses, inrichtingen, stelen van moeder, pieken en dalen, het is het klassieke verhaal van de zoon die ontspoort na een beroerde jeugd, na een traumatische gebeurtenis. Het leest boeiend, het zou een spin-off kunnen worden. Het leven van Thomas, de zoon van een moordenaar.

Maar het echte hoogtepunt is het sinterklaasgedicht van Els voor Ferdi. “Jong dat waren nog eens tijden / met een rijke man uit rijden. / Man moest door, jij ving veel poen / Dat had je dus niet moeten doen. / Je werd gepakt, je was berucht / Landsmeer werd een bekend gehucht. / Je werd gevonnist, Harde les / Twintig jaar en tbs.” (p.448/449) Het past geweldig in de sinterklaastraditie zoals die in Nederland heerst, er staat geen woord in dat niet klopt. Maar je verwacht het niet, wat was ik er graag bij geweest toen hij dit voorlas. Krabbé als observator, Els glunderend kijkend naar Ferdi die het gedicht moest lezen, de moordenaar die beseft dat hij geen keus heeft, die elke regel verder moet, doorheeft dat er geen genade heerst, geen medelijden. De sinterklaastraditie kan overal toegepast worden.

Ook mooi is dat Krabbé pas over de helft een geweldig moment van contemplatie beleeft. Zijn gesprekken met Ferdi gaan vaak over schuld, over het rechtssysteem, over de overheid. Ze denken er nogal verschillend over. Niet gek, ze zitten in een andere situatie. Hij komt tot de conclusie dat hij de pijlers van het strafrecht wil definiëren. Hij komt tot deze zes:
1. vergelding (pijniging dader)
2. preventie (hij kan ’t voorlopig niet meer doen)
3. afschrikking (een ander zal ’t nu niet zo gauw doen)
4. particuliere genoegdoening (troost slachtoffers)
5. algemene genoegdoening (troost geschokte maatschappij)
6. heropvoeding (hopelijk wil hij ’t later niet weer doen)

Ik ben ruim over de helft. Het boek verveelt nog steeds niet. Het is wel een hele opgave.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (4)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 282 t/m 401; 2-1-1990 t/m 25-3-1992)

De relatie tussen Tim en Ferdi is nu duidelijk definieerbaar als vriendschap. Regelmatige bezoeken, goede gesprekken, gedachtenuitwisselingen. Er is echter een nieuwe bezoeker. Twan Huys is ook geïnteresseerd. Deze beginnende journalist ziet net als de schrijver het verhaal achter de moord, de schrijver en de journalist gaan dan ook geregeld samen op bezoek, vaak met Els, een drietal vaste bezoekers.

Een voetbalwedstrijd van een team vrienden, inclusief advocaat Anker, bezoekt de gevangenis, dat doen ze blijkbaar vaker. Tim speelt mee, maar dat wordt niet door iedereen gewaardeerd. Anker spreekt zijn verwondering uit over de verdediging van Ferdi (en bedoelt daarmee niet het voetbalpotje). Ferdi mag kort op bezoek bij zijn moeder, die op sterven ligt. Het bezoekje wordt zo geheim mogelijk gehouden, als het bekend zou worden, dan zou dat gegarandeerd tot ophef leiden.

Els heeft het steeds lastiger met een man die nog vele jaren vast zal zitten en zelfs daarna nog TBS heeft. Zij wil gaan pleiten om die combinatie af te schaffen. Heeft TBS nog zin na twee decennia? Waarom mag die maatregel niet eerder beginnen, voor zowel de gestrafte als voor de maatschappij waarschijnlijk een betere situatie. De wraakgedachte begrijpt zij dus niet.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (3)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 122 tot 282; 1-1-1989 tot 2-1-1990)

Het jaar 1989 is belangrijk in dit boek, er gebeurt ook veel. Tegelijkertijd maakt dat het boek niet boeiender, bij vlagen voelde het lezen al als een verplichting. Maar heel vaak ook niet, zeker wanneer we de gedachten van Ferdi E. kunnen lezen. Ik schrijf bewust lezen, volgen lukt niet echt. De communicatie tussen Tim en Ferdi loopt vooral via brieven. Ouderwetse post, op dat moment in de tijd, nog maar drie decennia geleden, de meest moderne manier om op afstand te communiceren. Tientallen kantjes, soms zelf in 1 brief, schrijft de moordenaar aan de schrijver. Andersom ook. En dan is daar de rol van Els, zij die er tussen in zit. Els bezoekt haar man trouw, leest de brieven van beide kanten, bemiddelt, vertaalt, wikt, weegt, beschikt, onderhandelt, zij zit tussen de twee mannen, die ze beide op haar eigen manier lief heeft.

Krabbé leest ‘De Test’ uit 1980, een manuscript van Els, over hun tijd in Indonesië, in de jaren zeventig. Een mislukt avontuur waar Ferdi namens Eternit een fabriek moest overnemen, maar waar de zittende directeur daar heel andere ideeën over had. We lezen bladzijden lang met citaten, misschien was integraal overnemen zelfs wel logischer geweest. Het is inzicht in de psyche van Ferdi. ‘Het boek zit vol voorboden, lang voor er een Ferdi E. was om naar vooruit te wijzen’(p.143).

Ferdi en Tim komen niet dichter bij elkaar. Geld is een splijtzwam. Wanneer Tim een boek schrijft met het verhaal van Ferdi, dan wil die een deel van de opbrengst. Maar mag je verdienen aan het plegen van een moord? De heren verschillen van mening. De post komt minder frequent, maar houdt nooit helemaal op. Uiteindelijk zie je, merk je, dat de heren al redelijk aan elkaar verknocht zijn, dat geen contact ook geen optie is. Dat de schrijver plannen maakt om met Tamara, de dochter van Ferdi en Els, naar Australië te reizen, is relevant genoeg om in het boek te belanden, maar je merkt dat de schrijver er ook moeite mee heeft om er over te schrijven. Het is ook een vreemde constructie, een achttienjarige met iemand die ouder is dan haar vader. Zeker met in het achterhoofd dat hij ook nog eens een korte verhouding heeft gehad met haar moeder.

Verder inzicht in verhoren, tripjes naar relevante plekken tijdens de ontvoering, het lijken, ook al zijn we al dik twee jaar in het boek, bijna 300 bladzijden onderweg, nog steeds inleidende beschouwingen. Maar ja, ik ben dan ook nog niet op de helft.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (2)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz.5 tot 122; 6-4-1988 tot 31-12-1988)

Krabbé schrijft een soort logboek, alles is gedateerd, als lezer worden we mee terug genomen naar 1988. Om precies te zijn 6 april van dat jaar. Het moment dat de schrijver gefascineerd raakt door de arrestatie van Ferdi E. Met hem velen. De werkeloze ingenieur had iedereen om de tuin weten te leiden, had geld gevangen van het Ahold concern, terwijl hij eigenlijk al vrijwel meteen de tweede man, Gerrit Jan Heijn had vermoord. Zeven maanden na de ontvoering liep hij alsnog tegen de lamp.

Krabbé ziet, waarschijnlijk net als velen, de overeenkomst met zijn boek Het Gouden Ei, verfilmd als Spoorloos en later nog een keer in Hollywood. Hij wil de moordenaar leren kennen. Een familieman die alles voor zijn gezin verborgen wist te houden. Een perfecte moord, net als in zijn boek. Maar toch niet helemaal perfect, want hij wordt gepakt. Hij moet Ferdi E. spreken, hij wil het boek schrijven dat bij het verhaal past. Hij zoekt contact. Via diens vrouw Els, rechtstreeks naar de gevangenis. En hij registreert alles minutieus. De schrijver maakt aantekeningen over telefoontjes, brieven (E-mail bestond nog niet), gesprekken, zelfs dromen. Is alles relevant? Alles wat met de zaak te maken heeft, volgens hem wel.

Het eerste jaar is eigenlijk allemaal terug te vinden, als je krantenarchieven induikt. Alleen de rol van Krabbé was (bij mij tenminste) niet bekend. Hij spaart zichzelf niet. Al op blz. 66 zien we de eerste hint over het nieuws dat vele media bij het boek hadden: zijn verhouding met Els. “Els belt, om half elf ’s avonds – de eerste keer dat we elkaars stem horen. Het wordt een gesprek van drie uur. Ze heeft een leuke, jonge stem. Het is intiem, gezellig, makkelijk. Eén keer neemt het gesprek een wending die me een beginnende erectie bezorgt.” Het is een vreemde constatering. Waarom zou je dat noteren, is het relevant in de fase waarin Krabbé zich bevindt? Weet hij dan al dat hij ooit een verhouding met de vrouw zal hebben? Het is een zin die niet past in de verkenning, de toenadering.

Ferdi E. wordt veroordeeld, zijn gezin heeft het moeilijk. Aan de ene kant omdat ze niet willen schuilen, maar ook omdat ze niet aangekeken willen worden. Ze waren geen partij, wisten van niets. Tegelijkertijd willen ze hem niet laten vallen, hij blijft de vader van het gezin. Els is open over het verleden naar de schrijver. Zij werd geslagen, zij heeft een verhouding gehad. Ferdi was agressief en wilde graag wraak nemen op een voormalige werkgever waar hij weg moest. De eerste contacten tussen Krabbé en Ferdi E. gaan moeizaam. De moordenaar weet niet goed wat hij met de schrijver aan moet. Ze schrijven lange brieven, tientallen kantjes. Soms rechtstreeks, dan weer via Els. Zij lijkt de enige die van beide kanten openheid krijgt, probeert haar leven weer op te pakken, maar kan niet om de feiten heen, ze is de vrouw van een moordenaar.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (1)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

De ophef op social media én in de traditionele media maakten me duidelijk dat ik iets gemist had. De documentaire over Tim Krabbé en zijn nieuwste boek was bijzonder.

Twan Huys maakte er een documentaire over, zowel Huys als Krabbé waren gefascineerd door de moordenaar van Gerrit Jan Heijn. Ik kan het me ook nog goed herinneren, volgens de politie zat er een behoorlijke bende achter, het bleek een eenling die de ontvoering had uitgevoerd, terwijl zelfs zijn eigen gezin dat niet had doorgekregen.

Natuurlijk wil ik dat boek lezen. Dat heeft niets te maken met de documentaire, de fragmenten die er over naar buiten kwamen, dat de schrijver zelfs een verhouding met Els, de vrouw van de moordenaar had gehad. Dat is natuurlijk best vreemd, maar minstens zo fascinerend is het feit dat de schrijver een boek heeft geschreven dat meer dan dertig jaar beslaat. Dat hij meer dan 100 keer naar de gevangenis ging. Dat het een erg dik boek is geworden dat door menigeen wordt geprezen.

En toen kreeg ik het boek op mijn verjaardag, gesigneerd nog wel. Zowel Het gouden ei als De renner staan hoog op mijn lijst van favoriete boeken. Maar dit bleek een boek van 800 bladzijden, waar ik de volgende avond al in begon. Niet te doen in een enkel blogje, realiseerde ik me na dik 100 bladzijden. Dit boek gaat mij meer dan twee maanden leestijd opleveren. Ik reken op meer dan 20 uur en ik haal niet eens een half uur per dag. Mijn bewondering voor de recensenten die binnen een week gelezen én geschreven hadden, groeide.

Deze week dus als themaweek: Het boek Vrienden van Tim Krabbé.

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden