Alle boeken gelezen in 2019

Tags

boeken, boeken 2019, lezen

Na de allerlaatste boekblog van gisteren, eindelijk de eindconclusie. Alle boeken van 2019.

Het thema van het jaar was ‘gesigneerde boeken’, ik had er te veel ongelezen van in de kast staan. Slechts 31 van de 67 boeken (ruim 46%) vielen onder dat thema. Maar ik heb nu wel bijna alle gesigneerde boeken in mijn kasten gelezen.

Ik las minder E-boeken dan vorig jaar, 8 titels. Maar sinds de zomervakantie is mijn E-reader ingepikt door iemand die normaal niet zo veel leest. Volgens Goodreads las ik 14.475 bladzijden. Zelf kwam ik tot 15.167. Net boven mijn target van 15K dus. Het verschil tussen Goodreads en mijn eigen telling zit waarschijnlijk in verschillende edities (paperback/hardback) en vooral vertalingen die verschillende aantallen bladzijden hebben.

Het doel was 55 (na 54 vorig jaar) en ik las er uiteindelijk 67. Liefst twaalf boven het doel, 10 minder dan afgelopen jaar. Maar dikkere boeken dus, want ik las net iets meer dan in 2018.

Voor 2020 heb ik geen thema. Laat ik maar eens zien wat ik voor de kiezen krijg. Het eerste boek staat al op dit blog, voor het eerst heb ik meerdere blogjes aan een enkel boek gewijd. Nog een maand of 8 om de volgende 45 boeken te lezen..

Santos 12 – Voetbalstijlgids

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, lezen, Santos, voetbal, voetbalboek

Santos 12 – Voetbalstijlgids

Vlak voor het jaar voorbij was kon ik met een laatste boek nog mijn doel van 15.000 bladzijden halen. De 13e editie had ik al uit, maar ook de 12e uitgave was een boek. De voetbalstijlgids van Santos. Ook leuk, al is de amateurspecial leuker.

Veel foto’s, kortere uitleg. Bekende fenomenen als snorren, baarden, sieraden, kapsels of juist het gebrek aan haar krijgen allemaal een eigen lemma. Tussendoor de zogenaamde paradijsvogels, Campos, Derks, Bellerin, Van de Sanden, Menotti, Sturing, Xavier, Van Hooijdonk, Van der Gaag en natuurlijk Maradona.

Leuk om in de kast te hebben staan.

Citaat: “Laat hun trainers maar mopperen. Wij weten beter. Deze manen vervullen een gewichtige rol. Elke tribunejongen met onafscheidelijke plastic beker pils komt namelijk op zeker moment tegenover zijn eigen voetbaldroom van vroeger te staan: 35 jaar, tikje corpulent…Als je het eerste elftal van je club nog wilt halen, moet je nu wel een beetje gaan opschieten.” (p.176)

Nummer: 19-067
Titel: Santos 12
Ondertitel: Voetbalstijlgids
Auteur: Diversen (Arno Kantelberg, Erik Dijkstra, Sjoerd Mossou, @dublanqebogarde, Renate Verhoofstad, Bart Vlietstra, Menno Pot, Ruud Verstraten, Wilfried de Jong, Jan Mulder, Eljero Elia en Martijn van Egmond)
Taal: Nederlands
Jaar: 2019
# Pagina’s: 202 (15167)
Categorie: Voetbal
ISBN: 710206247872

Meer:
Santos 13
Santos (site)

Tim Krabbé – Vrienden (7)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(blz. 699 t/m 794; 1-8-2001 t/m 8-6-2016)

Na twaalf jaar en vier maanden komt Ferdi vrij. Hij heeft zijn tijd uitgezeten, is geen gevaar meer volgens experts en mag naar huis. De ophef gaat minder over zijn vrijlating, maar vooral over de zeven ton achterstallige WAO die hij alsnog krijgt. Dat hem dat ten onrechte was onthouden is voor velen, en zeker de sensatiepers, geen argument. De timing is beroerd.

De bezoeken van Tim worden sporadisch. Hij is klaar met het verhaal. Het boek komt er toch niet. Alleen Els blijft een vriendin, zijn beste vriendin. Bijna broer en zus, concluderen ze zelf. Ook tussen Ferdi en Els gaat het mis. Ferdi komt in contact met een oude vlam en vertrekt. De scheiding wordt snel geregeld. Maar zo snel het gaat, nog sneller zijn ze weer bij elkaar. Eerst alleen voor de verzekering, maar al snel heeft Ferdi door dat hij het nergens zo goed heeft als bij Els. Ze verhuizen naar de Achterhoek, waar Krabbe een aantal keer op bezoek komt. En dan op een dag in 2009, precies acht na jaar na zijn vrijlating, verongelukt Ferdi door al fietsend onder een graafmachine terecht te komen.

Els moet alleen verder, ze blijft in de Ruurlo wonen. Krabbe is bezig met een boek over Columbine en realiseert zich dat hij toch nog een boek kan schrijven over Ferdi E, nu die is overleden. Hij ziet de overeenkomsten. Eerst dat boek afmaken, dan toch maar eens kijken in zijn archief, de correspondentie, de vele aantekeningen in zijn computer. Hij begint met schrijven, overlegt met Els, vertelt het de kinderen en heeft na vijf maanden een eerste versie.

Dan krijgt Els een hersenbloeding en ligt maanden in coma. Het boek eindigt als ook Els is overleden.

Krabbe heeft uiteindelijk toch een boek geschreven dat hij ongetwijfeld als zijn magnum opus ziet. Bijna 800 bladzijden, en nog flink ingedikt ook. Lezend lijkt het alsof dit het enige in zijn leven was, een kwart eeuw lang. Slechts sporadisch zijn er aanwijzingen dat hij ook een eigen leven heeft. Hij gaat scheiden, schrijft een boek, komt op televisie, slaat vele interviewverzoeken af, vooral omdat hij niet over Ferdi wil praten met derden. Hij gaat op reis, zijn zoon groeit op, schrijft nog een boek, over weer een mislukte relatie, er is meer dan Ferdi en Els. Maar altijd gebeurt er iets waar hij over moet schrijven. Zelfs na de laatste bladzijde heeft het ruim drie jaar geduurd voor het boek af was. Ik gok dat de pocket, mocht die er ooit komen, dik boven de 1000 bladzijden uit gaat komen.

Is het ook een meesterwerk? Durf het niet te zeggen. Het was een behoorlijke taak om hier doorheen te komen, heb er bijna twee maanden over gedaan. Het leest niet lekker weg, maar blijft wel boeien. Ben het niet eens met Wilma de Rek’s citaat op de voorkant: ‘Dieper in het hoofd van een moordenaar kun je niet komen’. Ik denk juist dat het nooit echt lukte. Krabbe geeft dat zelf ook aan, in de tweede helft van het boek. Niemand heeft ooit begrepen hoe de moord tot stand kon komen. Wat was nou echt het motief? Wat speelde er nou in diens hoofd af? Maar misschien wel juist omdat we er nooit met zekerheid achter komen, blijft het boek boeiend. Want zou de schrijver het ooit uitvinden? Komt het bij de Tbs eruit? Is het zijn eigen vrouw die het licht ziet? Een van de meest geruchtmakende moorden uit de Nederlandse geschiedenis verdient een goed boek. Dat is dit zeker. Maar een meesterwerk?

Citaat: “Els zei dat ze het ook nooit had begrepen. Ferdi: ‘Als je de oorlog niet begrijpt dan kun je het niet begrijpen.’ Toen zei hij, heel zacht een aangeslagen: ‘Ik begrijp zelf ook niet waarom ik het gedaan heb.’ ‘Tim, ik voelde de aarde beven. Het was de eerste keer dat ik Ferdi zoiets hoorde zeggen. Hij had altijd zijn verklaringen pasklaar, en nu voor het eerst hoorde ik zelftwijfel.’” (p.606)

Nummer: 20-005
Titel: Vrienden
Auteur: Tim Krabbé
Taal: Nederlands
Jaar: 2019
# Pagina’s: 794 (1398)
Categorie: Non fictie
ISBN: 978-90-446-4268-1

Meer:
2Doc docu (De schrijver, de moordenaar en zijn vrouw)
Max Pam (recensie boek Els)
Els Hupkes – De kleine Britt
Ferdi Elsas (Wikipedia)
NRC

Meer Vrienden:
Trouw
Parool
Volkskrant

Meer Krabbe op gerbie.nl:
Wij zijn maar zijn niet geschift
Een tafel vol vlinders
De grot
De Muur 39
De stad in het midden

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (6)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 530 t/m 699; 7-6-1994 t/m 1-8-2001)

Ferdi wil graag eerder beginnen met tbs. In de gevangenis verveelt hij zich, hij mag niet veel, maar vooral: hij wordt niet voorbereid op een terugkeer in de maatschappij. In principe mag je na 2/3 van je straf, bij goed gedrag, de rest van je straf thuis doorbrengen. Maar dan moet je wel door de Tbs-kliniek geschikt worden geacht.

Krabbe is eigenlijk een beetje klaar met zijn bezoeken aan Ferdi. Hij ziet geen vooruitgang, geen ware spijt, de gesprekken herhalen zich, over bepaalde zaken zullen ze het nooit eens worden. Els formuleert het mooi in een van haar vele brieven: “Jij weet allang dat een boek er niet inzit. Dat jouw romantische idee van de unieke kans om een koelbloedige moordenaar te kunnen opvoeren die beschouwelijk kan zijn over wat hij gedaan heeft, niet klopt met de werkelijkheid. Bij Ferdi is er een verband tussen zijn onvermogen tot zelfbespiegeling en wat hij gedaan heeft. Als hij zelfbeschouwend zou kunnen zijn, dan was het zover nooit gekomen” (p.570). Ondanks haar harde oordeel over haar man, blijft ze aan hem gehecht, blijft ze hem trouw bezoeken.

Als Ferdi wordt overgeplaatst naar de Tbs-kliniek in Groningen, heeft Tim een mooi excuus (de afstand) om minder vaak op bezoek te gaan. Maar hij blijft gaan, zelfs al is het een flinke reis. Een vreemd soort trouw, plichtsbesef. In de Tbs-kliniek krijgt Ferdi zijn therapie, de verplichte onderzoeken. Hij houdt zich fit door te lopen, hoopt te mogen schaatsen in Assen. Hij wordt lid van de vereniging Elf Steden. Verrassenderwijs wordt hij zelfs ingeloot. En als de tocht dan in 1997 eindelijk weer eens plaatsvindt, is het te snel voor Ferdi. Zoon Thomas gebruikt de ledenkaart om mee te doen. Weliswaar is hij eigenlijk continu verplaatst aan diverse drugs, maar na ruim 12 uur komt hij aan in Leeuwarden. Een paar dagen later schaatst hij samen met Tim de Vijfdorpentocht bij Avenhorn.

Dan in 1998 een verrassende beslissing. Het behandeltraject van Ferdi wordt stopgezet. Waar negen jaar werd verwacht, blijkt hij na een jaar of vier al uitbehandeld. Maar hij mag nog niet worden vrijgelaten, want zijn straf is nog niet voor 2/3 uitgezeten. Terug naar de gevangenis dus. Vreemde situatie. De pers duikt weer op de zaak, de familie Heijn wordt natuurlijk om commentaar gevraagd. Zoon Ronald Jan heeft met de moordenaar van zijn vader gesproken. In de pers laat hij dingen los, maar op verschillende momenten spreekt hij zichzelf tegen.

Els schrijft een boek, fictie, maar voor iedereen duidelijk herkenbaar als haar verhaal. De namen zijn anders, maar het gaat over de ontvoering. Ferdi speelt echter een bijrol, het gaat vooral over hoe het met het gezin gaat, wat het met je doet wanneer iemand op deze manier wegvalt uit de familie. Niet iedereen waardeert het boek, zelfs Krabbe is geen fan. Els wordt verweten dat ze te veel slachtoffer speelt, terwijl de familie Heijn de ware slachtoffers zijn.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (5)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 402 t/m 530; 25-3-1992 t/m 5-6-1994)

Dit deel begint met de Casperboeken. Acht boeken geschreven door Els over Casper. Ferdi weet er van, is ook wel jaloers, maar tegelijkertijd laat hij het gebeuren, moedigt het bijna aan. Els schreef ze in 1982 en 1983. We, de lezers, leren er zowel Els als Ferdi beter door kennen. Is het het voorspel naar de moord? Naar de frustratie van Ferdi, die er op een, zelfs voor hem, onverwachte manier uitkwam? Wat mij het meest verbaasde waren niet de overspelige gedachten, zelfs niet de medewerking die zowel Casper als Els krijgen van hun respectievelijke echtgenoten, maar waarom Krabbé besluit om deze boeken zo weinig aandacht te schenken. Hij citeert, maar had ook hele stukken integraal over kunnen nemen. Had het uitgemaakt, het boek is al 800 bladzijden, 1000 had ook best gekund. Waarom bepaal je wat ik moet weten, het is geen roman, het is een verslag.

Daarna is de hoofdrol voor Thomas, de zoon die ontspoort. Drugs, psychoses, inrichtingen, stelen van moeder, pieken en dalen, het is het klassieke verhaal van de zoon die ontspoort na een beroerde jeugd, na een traumatische gebeurtenis. Het leest boeiend, het zou een spin-off kunnen worden. Het leven van Thomas, de zoon van een moordenaar.

Maar het echte hoogtepunt is het sinterklaasgedicht van Els voor Ferdi. “Jong dat waren nog eens tijden / met een rijke man uit rijden. / Man moest door, jij ving veel poen / Dat had je dus niet moeten doen. / Je werd gepakt, je was berucht / Landsmeer werd een bekend gehucht. / Je werd gevonnist, Harde les / Twintig jaar en tbs.” (p.448/449) Het past geweldig in de sinterklaastraditie zoals die in Nederland heerst, er staat geen woord in dat niet klopt. Maar je verwacht het niet, wat was ik er graag bij geweest toen hij dit voorlas. Krabbé als observator, Els glunderend kijkend naar Ferdi die het gedicht moest lezen, de moordenaar die beseft dat hij geen keus heeft, die elke regel verder moet, doorheeft dat er geen genade heerst, geen medelijden. De sinterklaastraditie kan overal toegepast worden.

Ook mooi is dat Krabbé pas over de helft een geweldig moment van contemplatie beleeft. Zijn gesprekken met Ferdi gaan vaak over schuld, over het rechtssysteem, over de overheid. Ze denken er nogal verschillend over. Niet gek, ze zitten in een andere situatie. Hij komt tot de conclusie dat hij de pijlers van het strafrecht wil definiëren. Hij komt tot deze zes:
1. vergelding (pijniging dader)
2. preventie (hij kan ’t voorlopig niet meer doen)
3. afschrikking (een ander zal ’t nu niet zo gauw doen)
4. particuliere genoegdoening (troost slachtoffers)
5. algemene genoegdoening (troost geschokte maatschappij)
6. heropvoeding (hopelijk wil hij ’t later niet weer doen)

Ik ben ruim over de helft. Het boek verveelt nog steeds niet. Het is wel een hele opgave.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (4)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 282 t/m 401; 2-1-1990 t/m 25-3-1992)

De relatie tussen Tim en Ferdi is nu duidelijk definieerbaar als vriendschap. Regelmatige bezoeken, goede gesprekken, gedachtenuitwisselingen. Er is echter een nieuwe bezoeker. Twan Huys is ook geïnteresseerd. Deze beginnende journalist ziet net als de schrijver het verhaal achter de moord, de schrijver en de journalist gaan dan ook geregeld samen op bezoek, vaak met Els, een drietal vaste bezoekers.

Een voetbalwedstrijd van een team vrienden, inclusief advocaat Anker, bezoekt de gevangenis, dat doen ze blijkbaar vaker. Tim speelt mee, maar dat wordt niet door iedereen gewaardeerd. Anker spreekt zijn verwondering uit over de verdediging van Ferdi (en bedoelt daarmee niet het voetbalpotje). Ferdi mag kort op bezoek bij zijn moeder, die op sterven ligt. Het bezoekje wordt zo geheim mogelijk gehouden, als het bekend zou worden, dan zou dat gegarandeerd tot ophef leiden.

Els heeft het steeds lastiger met een man die nog vele jaren vast zal zitten en zelfs daarna nog TBS heeft. Zij wil gaan pleiten om die combinatie af te schaffen. Heeft TBS nog zin na twee decennia? Waarom mag die maatregel niet eerder beginnen, voor zowel de gestrafte als voor de maatschappij waarschijnlijk een betere situatie. De wraakgedachte begrijpt zij dus niet.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (3)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz. 122 tot 282; 1-1-1989 tot 2-1-1990)

Het jaar 1989 is belangrijk in dit boek, er gebeurt ook veel. Tegelijkertijd maakt dat het boek niet boeiender, bij vlagen voelde het lezen al als een verplichting. Maar heel vaak ook niet, zeker wanneer we de gedachten van Ferdi E. kunnen lezen. Ik schrijf bewust lezen, volgen lukt niet echt. De communicatie tussen Tim en Ferdi loopt vooral via brieven. Ouderwetse post, op dat moment in de tijd, nog maar drie decennia geleden, de meest moderne manier om op afstand te communiceren. Tientallen kantjes, soms zelf in 1 brief, schrijft de moordenaar aan de schrijver. Andersom ook. En dan is daar de rol van Els, zij die er tussen in zit. Els bezoekt haar man trouw, leest de brieven van beide kanten, bemiddelt, vertaalt, wikt, weegt, beschikt, onderhandelt, zij zit tussen de twee mannen, die ze beide op haar eigen manier lief heeft.

Krabbé leest ‘De Test’ uit 1980, een manuscript van Els, over hun tijd in Indonesië, in de jaren zeventig. Een mislukt avontuur waar Ferdi namens Eternit een fabriek moest overnemen, maar waar de zittende directeur daar heel andere ideeën over had. We lezen bladzijden lang met citaten, misschien was integraal overnemen zelfs wel logischer geweest. Het is inzicht in de psyche van Ferdi. ‘Het boek zit vol voorboden, lang voor er een Ferdi E. was om naar vooruit te wijzen’(p.143).

Ferdi en Tim komen niet dichter bij elkaar. Geld is een splijtzwam. Wanneer Tim een boek schrijft met het verhaal van Ferdi, dan wil die een deel van de opbrengst. Maar mag je verdienen aan het plegen van een moord? De heren verschillen van mening. De post komt minder frequent, maar houdt nooit helemaal op. Uiteindelijk zie je, merk je, dat de heren al redelijk aan elkaar verknocht zijn, dat geen contact ook geen optie is. Dat de schrijver plannen maakt om met Tamara, de dochter van Ferdi en Els, naar Australië te reizen, is relevant genoeg om in het boek te belanden, maar je merkt dat de schrijver er ook moeite mee heeft om er over te schrijven. Het is ook een vreemde constructie, een achttienjarige met iemand die ouder is dan haar vader. Zeker met in het achterhoofd dat hij ook nog eens een korte verhouding heeft gehad met haar moeder.

Verder inzicht in verhoren, tripjes naar relevante plekken tijdens de ontvoering, het lijken, ook al zijn we al dik twee jaar in het boek, bijna 300 bladzijden onderweg, nog steeds inleidende beschouwingen. Maar ja, ik ben dan ook nog niet op de helft.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (2)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

(Blz.5 tot 122; 6-4-1988 tot 31-12-1988)

Krabbé schrijft een soort logboek, alles is gedateerd, als lezer worden we mee terug genomen naar 1988. Om precies te zijn 6 april van dat jaar. Het moment dat de schrijver gefascineerd raakt door de arrestatie van Ferdi E. Met hem velen. De werkeloze ingenieur had iedereen om de tuin weten te leiden, had geld gevangen van het Ahold concern, terwijl hij eigenlijk al vrijwel meteen de tweede man, Gerrit Jan Heijn had vermoord. Zeven maanden na de ontvoering liep hij alsnog tegen de lamp.

Krabbé ziet, waarschijnlijk net als velen, de overeenkomst met zijn boek Het Gouden Ei, verfilmd als Spoorloos en later nog een keer in Hollywood. Hij wil de moordenaar leren kennen. Een familieman die alles voor zijn gezin verborgen wist te houden. Een perfecte moord, net als in zijn boek. Maar toch niet helemaal perfect, want hij wordt gepakt. Hij moet Ferdi E. spreken, hij wil het boek schrijven dat bij het verhaal past. Hij zoekt contact. Via diens vrouw Els, rechtstreeks naar de gevangenis. En hij registreert alles minutieus. De schrijver maakt aantekeningen over telefoontjes, brieven (E-mail bestond nog niet), gesprekken, zelfs dromen. Is alles relevant? Alles wat met de zaak te maken heeft, volgens hem wel.

Het eerste jaar is eigenlijk allemaal terug te vinden, als je krantenarchieven induikt. Alleen de rol van Krabbé was (bij mij tenminste) niet bekend. Hij spaart zichzelf niet. Al op blz. 66 zien we de eerste hint over het nieuws dat vele media bij het boek hadden: zijn verhouding met Els. “Els belt, om half elf ’s avonds – de eerste keer dat we elkaars stem horen. Het wordt een gesprek van drie uur. Ze heeft een leuke, jonge stem. Het is intiem, gezellig, makkelijk. Eén keer neemt het gesprek een wending die me een beginnende erectie bezorgt.” Het is een vreemde constatering. Waarom zou je dat noteren, is het relevant in de fase waarin Krabbé zich bevindt? Weet hij dan al dat hij ooit een verhouding met de vrouw zal hebben? Het is een zin die niet past in de verkenning, de toenadering.

Ferdi E. wordt veroordeeld, zijn gezin heeft het moeilijk. Aan de ene kant omdat ze niet willen schuilen, maar ook omdat ze niet aangekeken willen worden. Ze waren geen partij, wisten van niets. Tegelijkertijd willen ze hem niet laten vallen, hij blijft de vader van het gezin. Els is open over het verleden naar de schrijver. Zij werd geslagen, zij heeft een verhouding gehad. Ferdi was agressief en wilde graag wraak nemen op een voormalige werkgever waar hij weg moest. De eerste contacten tussen Krabbé en Ferdi E. gaan moeizaam. De moordenaar weet niet goed wat hij met de schrijver aan moet. Ze schrijven lange brieven, tientallen kantjes. Soms rechtstreeks, dan weer via Els. Zij lijkt de enige die van beide kanten openheid krijgt, probeert haar leven weer op te pakken, maar kan niet om de feiten heen, ze is de vrouw van een moordenaar.

(wordt vervolgd)

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Tim Krabbé – Vrienden (1)

Tags

boeken, boeken 2020, boekrecensie, lezen, themaweek, Tim Krabbé

De ophef op social media én in de traditionele media maakten me duidelijk dat ik iets gemist had. De documentaire over Tim Krabbé en zijn nieuwste boek was bijzonder.

Twan Huys maakte er een documentaire over, zowel Huys als Krabbé waren gefascineerd door de moordenaar van Gerrit Jan Heijn. Ik kan het me ook nog goed herinneren, volgens de politie zat er een behoorlijke bende achter, het bleek een eenling die de ontvoering had uitgevoerd, terwijl zelfs zijn eigen gezin dat niet had doorgekregen.

Natuurlijk wil ik dat boek lezen. Dat heeft niets te maken met de documentaire, de fragmenten die er over naar buiten kwamen, dat de schrijver zelfs een verhouding met Els, de vrouw van de moordenaar had gehad. Dat is natuurlijk best vreemd, maar minstens zo fascinerend is het feit dat de schrijver een boek heeft geschreven dat meer dan dertig jaar beslaat. Dat hij meer dan 100 keer naar de gevangenis ging. Dat het een erg dik boek is geworden dat door menigeen wordt geprezen.

En toen kreeg ik het boek op mijn verjaardag, gesigneerd nog wel. Zowel Het gouden ei als De renner staan hoog op mijn lijst van favoriete boeken. Maar dit bleek een boek van 800 bladzijden, waar ik de volgende avond al in begon. Niet te doen in een enkel blogje, realiseerde ik me na dik 100 bladzijden. Dit boek gaat mij meer dan twee maanden leestijd opleveren. Ik reken op meer dan 20 uur en ik haal niet eens een half uur per dag. Mijn bewondering voor de recensenten die binnen een week gelezen én geschreven hadden, groeide.

Deze week dus als themaweek: Het boek Vrienden van Tim Krabbé.

Themaweek 80: Tim Krabbé – Vrienden

Herman Brusselmans – Guggenheimer koopt een neger

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, gesigneerd, Herman Brusselmans, lezen

Herman Brusselmans – Guggenheimer koopt een neger

Zonder enige twijfel is Brusselmans een van mijn favoriete schrijvers. Ik lees hem al meer dan dertig jaar, ontdekte hem kort na zijn debuut. Boven staat er een heel plankje boeken van hem, ik las er nog veel meer, tientallen ondertussen. Maar met zijn productie is het bijna onmogelijk om bij te blijven. Dus lees ik ook nog wel eens boeken van hem niet. Of pas veel jaren later. Maar een gesigneerde versie kan ik in de boekhandel niet laten liggen. Terwijl ik vooraf flink twijfelde. Want Guggenheimer was een paar boeken leuk, maar is hij dat ook jaren later nog? En is die titel, ongetwijfeld provocerend bedoeld, niet juist daarom toch gewoon fout? Ik twijfel niet over de integriteit van Brusselmans, wel over de continue kwaliteit.

Lezend kreeg ik steeds meer die bevestiging. Een boek als dertien in een dozijn. Een boek zoals alleen Brusselmans kan schrijven, al denk ik dat een goed imitator met de gegevens en hoofdfiguren een levensechte pastiche zou kunnen produceren. Het gebrek aan hoofdstukken hielp niet. Vast een bewuste keuze van de schrijver, maar wanneer je een boek even neerlegt, is het wel makkelijk om de volgende dag weer verder te kunnen lezen. Nu was het soms gewoon de eerste punt op de bladzijde waar ik besloot om te gaan slapen. De volgende dag weer tien bladzijden.

Het verhaal kabbelde, sleepte niet mee, Guggenheim is zijn eigen zelf, maar voor de vijfde roman is hij niet meer verrassend, drie boeken was volgens mij genoeg geweest. De nevenfiguren zijn ook niet bepaald memorabel. Dus lees ik dag na dag een paar bladzijden, maar is er geen moment dat het boek me dwingt tot langer lezen. Geen passage die ik terug wil lezen. Geen alinea’s die ik wil overschrijven. Niets van dat alles.

Het arbeidsethos van Brusselmans is bewonderenswaardig. Inspiratie komt door transpiratie. In dit geval is hij inspiratieloos gaan zitten en heeft een oude figuur nieuw leven ingeblazen, maar de brille ontbreekt. Pas vlak voor het eind lezen we waar de titel vandaan komt, geforceerd het verhaal ingedrukt. Ik zie hem zitten achter zijn computer, na een paar weken er op los schrijven ineens bedenkend dat hij nog een draai moest geven aan het verhaal om de titel van het verhaal waar te maken. En zodra dat lukte, meteen een eind er aan breien. Had hij 280 bladzijden eerder moeten doen.

Zonde van mijn tijd. Smet op het geweldige oeuvre.

Citaat: “Hij dacht: steeds meer homoseksuelen beginnen een relatie met een vrouw. Dat komt door de vermannelijking van het hedendaagse mokkel. Kleine tieten, strakke bicepsen, een clitoris als een zeemvel, eelt op de hielen, en dol zijn op romans die door andere semilesbo’s geschreven zijn, en de kinderen zien ze als een blok aan hun been, en hun zoontjes laten ze met poppen spelen en hun dochtertjes met spade en riek, en vooruit, Alissa! Op het land gaan werken!” (p.134)

Nummer: 19-066
Titel: Guggenheimer koopt een neger
Auteur: Herman Brusselmans
Taal: Nederlands
Jaar: 2017
# Pagina’s: 320 (14965)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-90-446-3280-4

Meer:
Zeik
Danny (Muggepuut-omnibus)
Guggenheimer wast witter
Vergeef mij de liefde
De dollartekens in de ogen van moeder Theresa
Wie is Herman Brusselmans en waarom?
In de knoei
Pitface
Bloemen op mijn graf
Patient HB
De man die werk vond
De Canadese Muur (met Tom Lanoye)

Themaweek 78: De laatste boeken van 2019

Hans Rosling – Factfulness

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, Hans Rosling, lezen, statistieken, stats

Hans Rosling – Factfulness

Meer vrije tijd dan ik had gedacht, een boek én een aantal tijdschriften uit, binnen een week. Een werkweek in Oslo was het. En toen stond ik op het vliegveld, nog flink wat tijd te overbruggen tot de vlucht gaat. Met een vlucht en een flinke treinreis voor de boeg, moest ik een nieuw boek hebben. Mijn Noors is niet al te best, moet ik toegeven, dus was ik aangewezen op de ene kast Engelstalig. En laten de meeste boeken die op een vliegveld verkocht worden nou net niet mijn stijl zijn. Gelukkig lag dit boek er ook. Stond al een tijdje op mijn lijstje. Zijn TED-talk kende ik. Zijn optreden bij Lubach ook. Professor Hans Rosling toont met statistieken aan dat het helemaal niet slecht gaat met de wereld. En dat wil ik wel lezen.

De vlucht en treinreis vlogen voorbij, ik was even weg van de wereld. Thuis las ik het uit. De ondertitel is nog duidelijker dan de titel zelf: Ten reasons we’re wrong about the world – and why things are better than you think. Eerlijk gezegd denk ik zelf dat ‘than’ ook vervangen had kunnen worden door ‘if’, maar daar gaat dit boek niet over.

Er staan zoveel interessante statistieken, boeiende grafiekjes en nuttige feiten in dit boek, je zou willen dat elke politicus, zeker de populisten, verplicht dit boek moeten lezen. Statistieken kunnen altijd gebruikt worden (cliché: je hebt leugens, je hebt statistieken) ten faveure van het argument dat je zoekt, maar Rosling gaat voorbij de argumenten. Hij gaat geen discussie aan met populisten, doemdenkers en pessimisten, hij schetst met de juiste getallen hoe de wereld zich ontwikkeld. En dat is een mooie gedachte.

Even twijfelde ik of ik een paar voorbeelden uit het boek zou gebruiken om dit blogje te versterken, maar dat doe ik niet. Doe zelf de quiz, de link staat onderaan. Bijna over de hele wereld wordt die slecht beantwoord, door jong én oud, door laaggeschoold én door universitair geschoolden. Zelfs politici en beleidsmakers maken de quiz beroerd. En dat is erg, aangezien het beleid wordt gebaseerd op verkeerde veronderstellingen.

Kijk naar Rosling via Ted-Talk, lees het boek, kijk op de site, maar ken je feiten voordat je de discussie aan wil gaan. Alle statistieken die Rosling gebruikt zijn openbaar, Google is your friend. Maar dan moet je ze wel gebruiken. De wereld wordt er nog beter van dan het al is.

Citaat: “I had the honor of attending the 64th Lindau Nobel Laureate Meeting, and addressing a large group of talented young scientists and Nobel laureates in physiology and medicine. They were the acknowledged intellectual elite of their field, and yet on the question about child vaccination they scored worse than any public polls: 8 percent got the answer right.” (p.188)

Nummer: 19-062
Titel: Factfulness
Auteur: Hans Rosling
Taal: Engels
Jaar: 2018
# Pagina’s: 342 (14009)
Categorie: Non fictie
ISBN: 978-1-473-63747-4

Meer:
Wikipedia
Gapminder
Goodreads
Factfulness Quiz
Hans Rosling (Wikipedia)
Ted Talk (2006)

Themaweek 78: De laatste boeken van 2019

Kurt Vonnegut – 2 B R 0 2 B

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, Kurt Vonnegut, lezen

Kurt Vonnegut – 2 B R 0 2 B

Toch weer eens langsgegaan bij Dailylit. Een boek in stukjes geschreven, via de mail naar je laten toekomen. Ik viel voor een van mijn favoriete schrijvers, een boek in vijf mails. Dat is te overzien. Het is mogelijk om Anna Karenina via mail te ontvangen, maar ik moet er niet aan denken om zo’n prachtig boek zo lang uit te rekken en dan tussen de spam en de rekeningen door te moeten lezen.

Nu was het gewoon een kwestie van een klein stukje elke dag, binnen een week uit. Vonnegut schrijft verhalen die onder SciFi geclassificeerd kunnen worden, al zit er meer dystopie dan utopie in zijn verhalen. Hij houdt het dicht bij de realiteit, stipt brandende kwesties aan door te doen alsof ze honderd jaar verder zijn en terug te kijken op het heden. Leuk.

Dit korte verhaal gaat over het verplichte levenseinde, de bevolking moet stabiel blijven. Er is dus een bureau dat gaat over het einde van het leven. En om geboren te worden, moet er een vrijwilliger worden aangedragen wiens leven beëindigd mag worden. Leuk gegeven. Geeft meer mogelijkheden dan een enkel kort verhaal, had volgens mij best een roman ingezeten. Leuke titel ook. Niet alleen het telefoonnummer van de kliniek, ook een referentie aan een ietwat oudere toneelschrijver.

Citaat: “The law said that no newborn child could survive unless the parents of the child could find someone who would volunteer to die. Triplets, if they were all to live, called for three volunteers.” (3/5)

Nummer: 19-055
Titel: 2 B R 0 2 B
Auteur: Kurt Vonnegut
Taal: Engels (US)
Jaar: 1962
# Pagina’s: 24 (12282)
Categorie: Scifi
ISBN: 978-1-4344-5879-7

Meer:
Armageddon in retrospect
Slaughterhouse five
A man without a country

Themaweek 78: De laatste boeken van 2019

Youp van ’t Hek – Komen & gaan

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, lezen, Parijs, reisboek, reizen, Youp van 't Hek

Youp van ’t Hek – Komen & gaan

De columns van Youp zijn verschenen in tientallen boekjes, ik hou het niet meer bij. Zijn shows hebben de urgentie al twee decennia geleden verloren. Een bundeling van columns geeft ook het gebrek aan nieuwe ideeën duidelijk aan. Laten we het er op houden dat ik meer fan van Freek dan van Youp ben.

Maar dit was even iets anders, een tussendoortje. Youp gaat een week naar Parijs, neemt hetzelfde hotel als ooit en kijkt. In station Gare du Nord, op de straten, in het restaurant tegenover het station, overal waar iets gebeurt. En dat doet hij goed, dat beschrijft hij mooi.

Sterker nog, al snel heb ik door dat dit mijn favoriete boek van Youp aan het worden is. Hij hoeft niet bijdehand te doen, hoeft geen verkapte beledigingen te schrijven, speelt geen verontwaardiging, niets van dat alles. Hij zit in de trein en gaat naar Parijs. Schitterend.

En zijn observaties zijn mooi, gaan soms diep, dan zijn ze weer grappig, oprecht grappig, maar altijd raak. De opmaak van het boek, meer een soort knipselkrantje dan een leesboek, past bij de inhoud. Er is geen link tussen de verhalen, behalve dan dat ze door dezelfde persoon zijn geschreven. Er is een natuurlijk begin en eind, er hoeft geen plot te volgen. Langste verhaal gaat over meneer Regenbogen, een jeugdherinnering. Hij ziet iemand het restaurant binnenkomen die sprekend op de oude man lijkt. En zo wordt een herinnering opgewekt. Levensecht.

Prachtig boek, hoogtepunt in zijn oeuvre.

Citaat: “Een oude man. Was Walcheren nooit af geweest. Had altijd de Lange Jan gezien. Altijd. Was veel in Amerika geweest. Uitsluitend met zijn hoofd. Hij droomde de kalenderplaatjes. Wandelde door tijdschriftfoto’s. ‘Droom je reizen’, zei hij, ‘dan vallen ze nooit tegen’.” (p.12)

Nummer: 19-061
Titel: Komen & gaan
Auteur: Youp van ‘t Hek
Taal: Nederlands
Jaar: 2004
# Pagina’s: 143 (13667)
Categorie: Reizen
ISBN: 90-6005-472-5

Meer:
En het bleef nog lang onrustig in mijn hoofd
Nederland volgens Youp
Het platte land
166 x Youp
Ik schreeuwlelijk

Themaweek 78: De laatste boeken van 2019

Japke d. Bouma – Mag ik even iets tegen je aanhouden?

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, Japke-d. Bouma, lezen

Japke d. Bouma – Mag ik even iets tegen je aanhouden?

Columns over taal, uit de NRC, lekkere tussendoortjes. Japke heeft een goed oog voor taaltrends, een beter oor voor alles wat ze om haar heen hoort, een sterke geest om te onthouden waar ze over moet schrijven.

En voor het tweede opeenvolgende jaar staat ze in de vakantiebiebapp. Leuk voor die drie minuten bij de bushalte, voor de rij bij de bakker, voor het moment dat de dames nog niet klaar zijn, maar we zo weg moeten. En zo lees je tussendoor een heel boek weg.

Citaat: “Want ik denk altijd aan heel andere dingen als ik golden shower hoor, namelijk gouden douches en goudenregens. Niet dat ik fan ben van de treurige goudenregens die bij mij achter aan de singel staan, maar ik ben dol op douchen, sterker nog, dan krijg ik mijn beste ideeën, en een gouden douche lijkt me in dat opzicht dus precies de juiste uitdrukking.” (58/438)

Nummer: 19-043
Titel: Mag ik even iets tegen je aanhouden?
Auteur: Japke d. Bouma
Taal: Nederlands
Jaar: 2018
# Pagina’s: 176 (9735)
Categorie: Columns
ISBN: 978-94-0040-004-7

Meer:
Ga lekker zelf in je kracht staan
NRC
Wikipedia
Tzum
Richard Engelfriet (speech bij boekpresentatie)

Themaweek 78: De laatste boeken van 2019

Jaap Robben – Zomervacht

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, Jaap Robben, lezen

Jaap Robben – Zomervacht

Op (social) media zag ik meerdere positieve berichten over dit boek, daarbij was er dit jaar in de VakantieBiebApp niet al te veel naar mijn smaak, dus was het een vrij eenvoudige keuze. Zomervacht moest ik lezen. En al snel zat ik in het verhaal over de twee broers die de zomer samen moesten doorbrengen. Niet bijzonder, ware het niet dat de oudste eigenlijk in een inrichting zit, meervoudig gehandicapt, maar door bijzondere omstandigheden bij vader en broertje terecht komt. Het wordt ietwat gecompliceerder doordat die twee, nadat moeder hen verliet, in een caravan terecht kwamen, ergens achteraf, een omgeving niet echt geschikt om een kind op te voeden, laat staan een gehandicapt kind.

En omdat vader nog wel eens weg moet om geld te verdienen, de huur moet ergens van betaald worden, zijn de twee broers op elkaar aangewezen. Er ontstaat een band, die ze voorheen eigenlijk nauwelijks hadden.

Het verhaal leest als een kinderboek, je ziet de dingen door de ogen van de jongste. Maar natuurlijk zit er een diepere laag in het boek, de triestheid van hun bestaan, de coming of age, het ontlopen van verantwoordelijkheden, vele menselijke tekortkomingen maken het verhaal interessant. Begreep alleen niet waarom het verhaal zich schijnbaar afspeelt in Frankrijk.

Leuk boek, goed geschreven, smaakt naar meer.

Citaat: “Vermoeid leunt zijn hoofd tegen het mijne. Ik pak hem iets steviger vast, zijn ademhaling wordt rustiger. Zo staan we daar. Als er nu iemand boven over het weggetje langs zou rijden, dan zou diegene tussen de bomen door twee jongens zien die tot hun knieën in de beek staan. En het zou lijken dat ze elkaar omhelzen. ‘Jij bent mijn broer’, zeg ik. ‘Wij zijn broers.’” (p.?)

Nummer: 19-041
Titel: Zomervacht
Auteur: Jaap Robben
Taal: Nederlands
Jaar: 2018
# Pagina’s: 320 (9111)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-90-4452-501-4

Meer:
Hebban
Tzum
Scholieren
Hanta

Themaweek 78: De laatste boeken van 2019

Junichiro Tanizaki – Dagboek van een oude dwaas

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, Japan, Junichiro Tanizaki, lezen

Junichiro Tanizaki – Dagboek van een oude dwaas

Al vele jaren stond deze in mijn kast. De goede man won zelfs bijna een Nobelprijs, vlak voor zijn dood. Het mooie van Japanse literatuur is dat je meteen een stuk cultuur leert. Het nadeel is dat het een wereld is die zover van je afstaat, dat het begrijpen van de cultuur een deel van het verhaal blokkeert. Daarbij is het soms een vertaling van een vertaling, helpt ook niet.

Het dagboek van een oude dwaas is een boek dat een zeer goede en duidelijke titel heeft. De oude dwaas in kwestie laat zich verzorgen door zijn schoondochter, terwijl zijn zoon werkt, erg veel werkt. Het onvermijdelijke gebeurt, op zijn oude dag wordt hij verliefd op de jonge schoonheid. Hij is dan weliswaar oud, maar zijn ogen werken nog. Niet alle lichaamsdelen doen het even goed. Zij heeft het al snel door, weert hem eerst af, maar laat het later oogluikend gebeuren. Hij is relatief onschuldig, maar wel erg rijk. Daarbij heeft ze een morele verplichting om hem te verzorgen, dat is een vrouwentaak, haar man hoeft dat niet.

Mooi om te lezen is hoe hij aan de ene kant weerloos is voor zijn eigen gedachten, aan de andere kant slim genoeg om te weten aan welke kansloze missie hij begonnen is. Die tegenstrijdigheid maakt het lezen interessant.

Is het daardoor een meesterwerk? Mwoah. Leuk, maar in mijn ogen haalt hij het niet bij Murakami, al is dat weer een nutteloze vergelijking van mijn kant. Want om nou twee schrijvers uit een land te vergelijken alleen omdat ze uit hetzelfde land komen, is natuurlijk grote onzin.

Citaat: “Zou het niet mogelijk zijn, Satsuko’s gezicht en figuur te laten afbeelden op mijn grafsteen, zoals zo’n Bodhisatva, haar te gebruiken als het geheime model voor een Kannon of een Seishi? Ik ben tenslotte volkomen a-religieus, elke richting is mij goed; Satsuko is mijn enig denkbare godheid. Niets kan heerlijker zijn dan begraven liggen onder haar beeld.” (p.151)

Nummer: 19-040
Titel: Dagboek van een oude dwaas
Auteur: Junichiro Tanizaki
Taal: Nederlands (Japans)
Jaar: 1965
# Pagina’s: 191 (8791)
Categorie: Fictie
ISBN: 90-290-2040-7

Meer Tanizaki:
Wikipedia
Rein Swart
IMDB (verfilming)

Meer Japan op gerbie.nl:
Haruki Murakami – Norwegian wood
Amelie Nothomb – Met angst en beven

Themaweek 78: De laatste boeken van 2019

Hard Gras 129 – We missen Feyenoord

Tags

boeken, boeken 2019, boekrecensie, Feyenoord, Hard Gras, lezen, voetbal, voetbalboek

Hard Gras 129 – We missen Feyenoord

De titel is kwetsend. Medelijden is erger dan haat, als het om voetbalclubs gaat. Gelukkig heeft de club uit Rotterdam nog niet zo lang geleden, bijna per ongeluk, een kampioenschap behaald. Boven het eigen kunnen uitstijgen, het verbloemt een beetje dat Feyenoord deze eeuw eigenlijk belachelijk weinig heeft gepresteerd. Te weinig om nog topclub te mogen heten. Sam Planting analyseert hoe de club er weer bovenop kan komen. Bijna vernederend, zou er binnen de club niet iemand zitten die een goede analyse kan maken? Blijkbaar niet, anders was het allang gebeurd.

De voorpublicatie deze keer komt uit de biografie van Marco van Basten, weet niet of ik die nog wil lezen, ben niet zo van de bio’s. Heb er desondanks redelijk wat gelezen, vaak teleurstellend.

Nico Dijkshoorn keert terug naar de stijl van Kuif den Dolder, zijn sterkste werk. Arie Dukkels is een sterk romankarakter, zou me niet verbazen dat hij nog eens opduikt in het werk van Dijkshoorn.

De voorpublicatie uit het fotoboek van Marco Magielse is wel lokkend. Of ben ik al te laat, nu ik dat boek nog steeds niet heb aangeschaft?

Een verhaal over Melkert en Kissinger is altijd boeiend. Wat is hun band? Kennen ze elkaar, zo ja, hoe lang al? En waarom staat dat in een voetbalboek? Hebben ze iets met het favoriete spelletje van de wereldbevolking? Erwin van der Pol praat u bij.

Mooie uitgave, geen topper tussen de 129, maar ook zeker geen dieptepunt, zoals een paar nummer geleden.

Citaat: “Misschien willen we hem vergeten. Misschien willen we vergeten dat we in België een degelijke versie van voetbal spelen die ons Europees snel weer huiswaarts stuurt. En dat slechts enkelen ons onszelf kunnen doen overstijgen, en laten dromen van de profvoetballers die we zelf zouden willen zijn.” (p.73)

Nummer: 19-064
Titel: Hard Gras 129
Ondertitel: We missen Feyenoord
Auteur: Diversen (Edwin Schoon, Sam Planting, Carla Boogaards, Nico Dijkshoorn, Zeger van Herwaarden, Marieke Groen, Klaas Hazenoot, Gerrit Janssens, Erwin van de Pol, Frank Ritmeester en Hans Kraan)
Taal: Nederlands
Jaar: 2019
# Pagina’s: 112 (14421)
Categorie: Voetbal
ISBN: 978-90-263-4747-4

Meer:
126 125 124 123 122 121 120 119 118 117 116 115 114 113 112 111 110 109 108 107 106 105 104 103 102 101 100 99 98 97 96 95 94 93 92 91 90 89 88 87 86 85 84 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 63 62 61 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45 44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 1

Themaweek 75: Sportboeken

Santos 13 – De 25 schoonheden van het amateurvoetbal

Tags

amateur, boeken, boeken 2019, boekrecensie, lezen, Santos, voetbal, voetbalboek

Santos 13 – De 25 schoonheden van het amateurvoetbal

Na Panenka en Staantribune was er ineens Santos. Zo gaat het enige kwaliteitsvoetbalblad (Johan) ter ziele, zo sluit je ineens het ene na het andere abonnement af. Over de kwaliteit van Santos geen discussie, maar de opstart ging niet helemaal als gedacht. Er zat meer tijd tussen twee bladen dan verwacht, maar eigenlijk is dat helemaal niet erg. Tijdloos, de bladen gaan niet bij het oud papier, maar gewoon in de boekenkast.

En dan doen ze ineens wat anders. Ik vind dat wel leuk. Je verwacht een blad, je krijgt een boek. Het verschil is niet zo heel groot. Het is alleen wat lastiger om ze bij elkaar in de kast te zetten, maar om daar nou rekening mee te houden.

25 verhalen over het amateurvoetbal. Favoriete journalisten als Willem Vissers en Annemarie Postma staan er in. Een aantal onbekende namen (voor mij dan) ook. De onderwerpen zijn ook logisch. De voetbalvader, het vriendenteam, de kantine, de elftalfoto, de kleedkamer. Mooie stukjes, net ietwat langere columns, prachtige foto’s die bij de stukjes passen, maar ook foto’s die het verhaal zelf al vertellen, waar geen tekst bij nodig is. Iedere amateurvoetballer, en dat zijn er veel in Nederland, zal vele ‘o ja’-momentjes hebben. Een continue glimlach. Mooie uitgave van Santos!

Citaat: “Eenmaal vertrouwd met het karakteristieke hutje half onder de grond, ging-ie plots tegen de vlakte. Daarvoor in de plaats kwam – net als bij profclubs – een gelikt plexiglas hokje op dezelfde hoogte als het veld.” (p.126)

Nummer: 19-065
Titel: Santos 13
Ondertitel: De 25 schoonheden van het amateurvoetbal
Auteur: Diversen (Özkan Akyol, Kees van de Veen, Annemarie Postma, Willem Vissers, Julien Althuisius, Jan Mulders, Leon ten Voorde, Iris Koppe, Dick Sintenne, Willem de Kam, Wessel Penning en Guus Peters)
Taal: Nederlands
Jaar: 2019
# Pagina’s: 224 (14645)
Categorie: Voetbal
ISBN: 710206247872

Meer:
Santos

Themaweek 75: Sportboeken