Takis Würger – Stella

Tags

Berlijn, boeken, boeken 2019, boekrecensie, lezen, Takis Würger, Tweede Wereldoorlog

Takis Würger – Stella

Een boek dat spraakmakend is, altijd leuk. In Duitsland waren de recensenten vernietigend, maar wanneer je kijk naar de doorsnee lezer, dan zie je dat het goed tot zeer goed wordt ontvangen. Kan een enkel boek dat waarmaken? Het blijkt. Waar ligt de waarheid? In het midden, of heeft een groep het boek niet begrepen? Maar een manier om er achter te komen, zelf lezen dus. Gelukkig kreeg ik die kans via Hebban.

Het dilemma wordt op de achterzijde al uitgelegd, een duidelijk gegeven voor een roman. Een liefdesroman, in Berlijn 1942. De jonge Zwitser, van goede komaf, was gefascineerd door de stad en reist er naar toe. Ook best een vreemde uitgangssituatie natuurlijk, aangezien heel Europa ondertussen best wist wat er gebeurt in Duitsland. En om nou van het enige land dat geen directe partij is naar de veroorzaker van de oorlog te reizen, klinkt niet echt logisch.

Friedrich komt aan in Berlijn en valt meteen voor de mysterieuze Kristin. Hun relatie is vreemd, elke nacht gaat zij naar huis, overdag bezoekt zij hem in zijn hotel. Maar het gaat er uiteindelijk om wat ze tussendoor doet.

Kristin blijkt te liegen. Ze heet eigenlijk Stella, is van joodse komaf en bluft zich door het Berlijnse leven. Dat is niet eenvoudig. En ten koste van wat? De waarheid? Het is niet de enige leugen. Om te overleven moet Stella andere joden verraden. Ze is dus informant van de Duitsers. Friedrich weet niet wat hij moet doen, maar is hopeloos verliefd en kan dus niets anders doen dan blijven hangen in Berlijn en wachten wat er gebeurt, zij bepaalt de toekomst, niet hij. Halfslachtig stelt hij nog wel voor om naar Zwitserland te verhuizen, hij heeft een paspoort tenslotte. Het lukt niet. Want hoe langer het duurt, hoe meer het er op lijkt dat Stella bewust kiest voor dit leven. Is het wel noodzaak? Overlevingsdrang?

Würger heeft een bestaand verhaal gefictionaliseerd. Stella blijkt te hebben bestaan, na de oorlog is ze veroordeeld voor verraad. Het mooie van het boek is dat er eigenlijk weinig direct bewijs is dat ze een verraadster is, er zijn wel aanwijzingen, de logica stuurt je gedachten in een bepaalde richting, een overeenkomst met mijn favoriete oorlogsboek als tiener: De donkere kamer van Damocles. Maar door vooral door de ogen van Friedrich kijkend, moet je zelf je conclusies trekken, ongetwijfeld gevolgd door de vraag: wat zou ik doen?

Dat is meteen het sterke punt van het boek, het succes van Het Diner in een historische setting. Mensen zijn vaak niet de helden die ze zelf wel denken te zijn. De enthousiaste reacties lees ik vaker wanneer het boek gebaseerd is op de waarheid. True life stories. Voor mij geen aanbeveling, heb ik eerder over geblogd. Waarom zou je de waarheid een goed verhaal in de weg laten zitten. In dit geval zijn de erven van Stella zo boos dat er een hoop ophef ontstond toen het boek verscheen. Wordt iemand met terugwerkende kracht zwart gemaakt of is het een roman gebaseerd op de waarheid? Kan het ook allebei? Door de naam niet te veranderen en ook nog eens stukken uit procesverbalen uit het archief op te diepen, kiest Würger blijkbaar bewust voor de controverse. En dat is in mijn ogen een zwaktebod. Hij kan een mooi verhaal schrijven, daar heb ik geen twijfel over, maar is de ophef nodig of was het boek goed genoeg om zichzelf te verkopen, we zullen het nooit weten.

Citaat: “Een bewaker wilde mijn papieren zien en salueerde toen ik hem mijn Zwitserse paspoort gaf. Dat kwam vaker voor. Veel Duitsers wisten niet goed waar ze met mij aan toe waren, en aangezien het in die dagen een leven kon kosten als je de verkeerde persoon ergerde, beschermden mannen in uniform zich vaak door onderdanigheid.” (p.130)

Nummer: 19-027
Titel: Stella
Auteur: Takis Würger
Taal: Nederlands (Duits)
Jaar: 2019
# Pagina’s: 190 (5958)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-90-5672-623-2

Meer:
Weltbild
SudDeutsche
SWR
Tzum
Volkskrant

Advertenties

59 – Bap – Kristallnaach

Tags

Bap, Duitsland, Gerbie's top 212, geschiedenis, Kristalnacht, muziek, Tweede Wereldoorlog

Nummer	59
Artiest	Bap
Titel	Kristalnaach
Jaar	1982
Wikipedia	Kristallnaach
Website	Bap
Tekst	Songtexte

Met mijn twaalf jaar wist ik niet beter dan dat alle Duitsers moffen waren, las ik graag boeken over de Tweede Wereldoorlog en beschouwde ik 1974 (een wedstrijd die ik niet eens mocht zien) als het vervolg van ’40-’45. Kortom, erg open stond ik niet voor een band van net over de grens.

Toch raakte de band de juiste snaar. Die neue Deutsche Welle was nog niet begonnen, maar Bap scoorde een hitje met Kristallnaach. Ik sprak eigenlijk geen Duits, verstond een beetje omdat ik op zaterdag het Duitse voetbal keek met mijn vader. Het Keulse dialect al helemaal niet. Daarbij kende ik wel wat feitjes over die verschrikkelijke oorlog, maar de nuance ging op dat moment nog compleet langs me heen.

Toch moet ik het begrepen hebben. Ik moet beseft hebben dat dit goede Duitsers waren. Dat er überhaupt goede Duitsers bestonden. Dat die Kristalnacht, waar we in Nederland nauwelijks iets van meegekregen hadden, jaren voordat de oorlog voor ons begon, een wezenlijk moment in de geschiedenis was. Een omslagpunt, de tijd waarin velen beseften dat het niet ‘allemaal wel los liep’. Dat uitsluiten slechts het begin was. Dat verschil maken tussen groepen mensen wezenlijk fout was.

Bijna veertig jaar later lijkt dit lied, over een gebeurtenis van meer dan tachtig jaar geleden, actueler dan ooit. Populisten slaan in heel Europa om zich heen. Zijn wij nu in 1932 of in 1937? Wanneer werd uitsluiting weer politiek mogelijk? Waarom zou nu niet meer hetzelfde kunnen gebeuren als destijds?

De tekst aan het eind komt nog steeds hard aan:

Wo man Hymnen auf dem Kamm sogar bläst,
in barbarischer Gier nach Profit,
“Hosianna” und “Kreuzigt ihn!” ruft,
wenn man irgendeinen Vorteil darin sieht,
ist täglich Kristallnacht

Het is nog steeds dagelijks Kristalnacht…

Gerbie’s top 212: Uitleg en regels. De volledige lijst tot nu toe: Top 212, te beluisteren via Spotify en Deezer.

Jonathan Safran Foer – Alles is verlicht

Tags

boeken, boeken 2018, boekrecensie, Jonathan Safran Foer, lezen, Oekraïne, Polen, Tweede Wereldoorlog

Jonathan Safran Foer – Alles is verlicht

Op je telefoon lezen is waardeloos. Schermpje voor schermpje, het schiet niet op. Het leest niet lekker. Je moet elke keer terug in het verhaal komen. Alleen heeft je telefoon een gigantisch voordeel: je hebt het kreng eigenlijk altijd bij je. En nu heb ik vaak een boek bij me, of iets te lezen in ieder geval, vaak is niet altijd. En dus zorg ik altijd dat ik een boek op mijn telefoon heb staan, voor het geval dat. Je weet nooit waar je belandt. Je weet nooit wanneer je een boek nodig hebt. En dan heb je je telefoon. Het boek moet wel aan voorwaarden voldoen. Het moet goed genoeg zijn om verder te willen lezen. Het moet licht genoeg zijn om er snel weer in te komen. Het moet memorabel genoeg zijn om weer op te pakken na een tijdje zonder, een tijd waarin je misschien wel meerdere boeken hebt (uit)gelezen.

Foer voldeed aan al deze voorwaarden. Dit boek was zijn debuut, het werd me al aangeraden tien jaar geleden toen ik zijn bekendste boek (Extreem luid & ongelooflijk dichtbij) las. Maar zoals het gaat, duurt het soms jaren voordat ik een goed advies opvolg. Foer schrijft zichzelf in het boek, al is de reis die hij maakt fictief, zijn hoofdfiguur is dan ook een fictief karakter, een schrijver van joodse komaf die Jonathan Safran Foer heet. De reis die hij maakt is een zoektocht naar zijn eigen geschiedenis. In Oekraïne gaat hij op zoek naar Augustine. Zij heeft zijn grootvader gered in de oorlog. Zonder die gebeurtenis was hij er niet geweest.

Het hele boek lopen er twee verhaallijnen door elkaar. De hedendaagse zoektocht naar overlevenden, het liefst Augustine, op het platteland van de Oekraïne, waar de schrijver als buitenstaander te maken krijgt met een gids, diens opa als chauffeur, maar vooral met leegte, met mensen die hem vreemd aanstaren en een zoektocht die gedoemd is te mislukken. Daarnaast speelt het verhaal van Trochenbrod/Trachimbrod, het oude dorp waar zijn opa vandaan kwam. Dit joodse dorp werd opgericht in 1791, maar ging ten onder door de nazi’s in 1942. Wat gebeurde er in die anderhalve eeuw? Hoe was het leven van de grootvader?

Het verhaal kent ook twee vertellers. De schrijver zelf natuurlijk, maar ook zijn Oekraïense gids, die in slecht Engels (ik neem aan dat dat het verhaal is, want krom Nederlands zal niet door de vertaler geschreven zijn, maar bewust om aan te geven dat de brieven in beroerd Engels geschreven zijn) met zijn opdrachtgever communiceert, al denkt hij dat hij goed Engels spreekt en droomt over een toekomst in de Verenigde Staten.

De afwisseling van verteller, van tijd, maakt dat het boek boeiend blijft, ook al haalt het soms de vaart er wel uit. Dat is niet erg, aangezien het plot niet zo boeiend is, als wel de weg ernaartoe. Wat dat betreft zou je het boek ook kunnen zien als het script van een road movie. Ik heb de verfilming nog niet gezien (altijd eerst het boek lezen!), maar kan me goed voorstellen dat het een soort van road movie is geworden.

Foer heeft een prachtig debuut geschreven, waarin vele lagen te lezen zijn. Onder het stukje meestal wat links naar andere recensies of andere boeken, over dit boek is extreem veel te vinden. Alleen al de Guardian schreef vijf geweldige artikelen over het boek. Via YouTube is nog meer te vinden. Niet iedereen vindt het boek goed, in Tsjechië wordt beweerd dat het boek de realiteit niet goed weergeeft. Volgens mij is het een geweldig fictief verhaal, met waargebeurde evenementen (de vernietiging van Trachimbrod door de nazi’s) als basis. Kun je dan discussiëren over kloppen of niet kloppen?

Citaat: “De treurigheid van opwinding als zeldzame fysieke toestand; de treurigheid van de behoefte om mooie dingen te maken; anustreurigheid; de treurigheid van oogcontact tijdens fellatio en cunnilingus; kustreurigheid; de treurigheid van te snel bewegen; de treurigheid van on(b)eweeglijk blijven; naaktmodellentreurigheid; de treurigheid van de portretkunst; “ (873/1129)

Nummer: 18-038
Titel: Alles is verlicht (Everything is illuminated)
Auteur: Jonathan Safran Foer
Taal: Nederlands (Engels)
Jaar: 2002
# Pagina’s: 294 (7674)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-90-414-2194-4

Meer:
Extreem luid & ongelooflijk dichtbij
Everything is illuminated (Wikipedia)
Who is augustine?
Volkskrant
De Groene Amsterdammer
Scholieren.com
Goodreads
Guardian
Prague Post
Trochenbrod (Wikipedia)
IMDB

Themaweek 62: E-books

Bohumil Hrabal – Zwaarbewaakte treinen

Tags

boeken, boeken 2018, boekrecensie, Bohumil Hrabal, lezen, Tsjechie, Tweede Wereldoorlog

Bohumil Hrabal – Zwaarbewaakte treinen

Er zijn talen waarvan ik zeker weet dat ik ze nooit zal leren, nooit zal spreken. Vaak zijn dat talen die op wereldniveau klein zijn, maar vooral erg moeilijk te leren. Er zal vast wel een slavist zijn die mij kan vertellen dat Tsjechisch best te doen, zeker in vergelijking met Urdu, Hebreeuws, Mandarijn of Japans. Maar aangezien het taalgebied zo klein is, zie ik het nut niet. Aangezien het niet alleen in mijn hoofd zit, zijn er ook weinig vertalers van dergelijke talen, met als logisch gevolg dat er ook erg weinig boeken vertaald worden naar het Nederlands. Misschien iets meer naar het Engels of Duits, desalniettemin weet ik dat ik in mijn leven weinig boeken zal lezen vanuit het Tsjechisch.

Het is geen principieel bezwaar, ik kan me best voorstellen dat er erg goede boeken worden geschreven in Praag, maar het pragmatisme en de uitputtende keuze in talen of vertalingen elders in de wereld, maakt dat dit het geval is.

Dit boek zal dus een uitzondering blijken, een speld in de hooiberg aan gelezen boeken. Hrabal wordt door velen geprezen, hij zal ongetwijfeld een van de beste schrijvers in zijn taalgebied zijn. Zonder vergelijkingsmateriaal kan ik dat onmogelijk bevestigen of ontkennen.

Zwaarbewaakte treinen speelt zich af in de tweede wereldoorlog. Op het station werken een aantal personeelsleden, duidelijk wordt dat het communisme hier een onnodige hiërarchie heeft gecreëerd waardoor er meer bureaucratie dan nodig is ontstaan. Maar tegelijkertijd zijn daar die Duitse treinen. Die treinen van de bezetters, waarvan ze weten dat er iets bijzonders mee aan de hand is. Sabotage is gevaarlijk, daarvoor kun je de kogel krijgen. Is het mogelijk om niets te doen, terwijl je weet dat er van alles misgaat in de wereld?

Het leuke van het verhaal is, dat ondanks de loodzware context van de geschiedenis, die iedereen kent, ook andere verhaallijnen zijn. Want ook zonder de Duitsers zou het niet zo goed zijn gegaan, kun je tussen de regels door lezen. En dan krijg je ook nog eens de jongeman die op een station werkt, terwijl hij liever het liefdespad zou willen bewandelen. Maar ja, die oorlog, het leven is niet eenvoudig.

Hrabal heeft in nog geen honderd pagina’s een mooi verhaal geschreven, dat humoristisch is en zwaar, dat lekker leest, maar ook tot nadenken aanzet. Knap.

Citaat: “En ik sprong van de treeplank van de laatste wagon van dat treinstel op het vijfde spoor en keek het kantoor binnen. Dienstleider Hubitschka lag met zijn benen op de seintafel te slapen. Wanneer dan opeens zo het verlangen opkomt om een tukje te doen, is het et beste om bij de eerste de beste gelegenheid in slaap te vallen.” (p.42)

Nummer: 18-023
Titel: Zwaarbewaakte treinen (Ostre Sledovane Vlaky)
Auteur: Bohumil Hrabal
Taal: Nederlands (Tsjechisch)
Jaar: 1967 (1965)
# Pagina’s: 96 (4929)
Categorie: Fictie
ISBN: nvt

Meer:
Wikipedia
Uitgelezen boeken
Lezer Jan
Hebban

Vermaak in oorlogstijd

Tags

Ben Ali Libi, poëzie, themaweek, Tweede Wereldoorlog, Willem Wilmink

Mooi gedicht van Willem Wilmink. Mooi verhaal er achter.

Oorspronkelijk: 30 januari 2017

Willem Wilmink schreef vele mooi gedichten, misschien wel zijn bekendste gaat over de Joodse goochelaar Ben Ali Libi. Geen verzinsel, de illusionist heeft echt bestaan: Wikipedia.

Joost Prinsen droeg het voor. Tot tranen toe geroerd. Mede daardoor bedacht Dirk Jan Roleven dat de goochelaar een documentaire waard was.

Mede daardoor bedacht Dirk Jan Roleven dat de goochelaar een documentaire waard was. Gelukkig nog steeds te zien via 2doc.

Maar of je nu luistert naar Prinsen, kijkt naar de docu of gewoon zelf het gedicht leest, dat Wilmink met zijn woorden impact heeft gehad lijkt me wel duidelijk.

Themaweek 45: 2017 in 1 week

Wie was Ben Ali Libi?

Tags

Ben Ali Libi, Joost Prinsen, poëzie, Tweede Wereldoorlog, Willem Wilmink

Willem Wilmink schreef vele mooi gedichten, misschien wel zijn bekendste gaat over de Joodse goochelaar Ben Ali Libi. Geen verzinsel, de illusionist heeft echt bestaan: Wikipedia.

Joost Prinsen droeg het voor. Tot tranen toe geroerd. Mede daardoor bedacht Dirk Jan Roleven dat de goochelaar een documentaire waard was.

Mede daardoor bedacht Dirk Jan Roleven dat de goochelaar een documentaire waard was. Gelukkig nog steeds te zien via 2doc.

Maar of je nu luistert naar Prinsen, kijkt naar de docu of gewoon zelf het gedicht leest, dat Wilmink met zijn woorden impact heeft gehad lijkt me wel duidelijk.

Themaweek 30: Poëzie

Charlie Chaplin is niet grappig

Tags

Charlie Chaplin, dictator, oorlog, politiek, speech, Tweede Wereldoorlog

Dat was hij natuurlijk wel, maar in dit fragment uit ‘The great dictator’ niet. Hij is beroemd geworden in het tijdperk van de stomme film. Pas laat in zijn carrière was de techniek zo ver dat hij kon praten. En daar maakt hij hier dankbaar gebruik van. Prachtige woorden, zeker gezien de tijd waarin het werd opgenomen. En drie kwart eeuw later nog steeds actueel. Helaas.

Themaweek 28: Inspirerende speeches

Kurt Vonnegut – Armageddon in retrospect

Tags

boeken, boeken 2016, boekrecensie, Kurt Vonnegut, lezen, oorlog, Tweede Wereldoorlog

Kurt Vonnegut – Armageddon in retrospect

Er zijn weinig schrijvers waarvan ik zo overtuigd ben van hun oprechtheid als Kurt Vonnegut. Zijn verhalen lijken zonder uitzondering geïnspireerd door het bombardement op Dresden, waar hij als Amerikaans krijgsgevangene in Duitsland ooggetuige van was. Maar hij werd geen one-issue schrijver, al zijn vele verhalen wel een variatie op hetzelfde thema.

Postuum kwam deze bundel verhalen en essays uit. Een voorwoord van zijn zoon. Tekeningen van Vonnegut zelf, ter illustratie bij de verschillende verhalen. Van serieuze essays naar absurde verhalen, van getuigenverslag tot speech. De verhalen zijn typerend voor Vonnegut. Soms een lach, dan weer een traan, het lijkt cliché, maar het lukt hem soms zelfs binnen een enkel verhaal.

En omdat ik niet het idee heb dat iets wat ik zeg over deze verhalen er werkelijk toe doet, citeer ik Vonnegut liever. Hij verwoordt het zo veel beter dan dat ik kan.

“It is with some regret that I here besmirch the nobility of our airmen, but boys, you kille dan appalling lot of women and children. The shelter I have described and innumerable others like it were filled with them. We had to exhume their bodies and carry them to mass funeral pyres in the parks – so I know. The funeral pyre technique was abandoned when it became apparent how great was the toll. There was not enough labor to do it nicely, so a man with a flamethrower was sent down instead, and he cremated them where they lay. Burned alive, suffocated, crushed – men, women, and children indiscriminately killed. For all the sublimity of the cause for which we fought, we surely created a Belsen of our own” (p.40)

“There can be no doubt that the Allies fought on the side of right and the Germans and Japanese on the side of the wrong. World War II was fought for near-Holy motives. But I stand convinced that the brand of justice in which we dealt, wholesale bombings of civilian populations, was blasphemous. That the enemy did it first has nothing to do with the moral problem. What I saw of our air war, as the European conflict neared an end, had the earmarks of being an irrational war for war’s sake. Soft citizens of the American democracy learned to kick a man below the belt and make the bastard scream.” (p.44)

Naar mijn bescheiden mening zou Vonnegut verplichte literatuur moeten zijn voor aankomende politici. Wie eerst zijn oeuvre heeft gelezen en dan nog steeds denkt dat geweld een oplossing is voor een conflict, is per definitie ongeschikt om als politicus te fungeren.

De wereld zou er een stuk beter uit zien met meer Vonneguts.

Nummer: 16-053
Titel: Armageddon in retrospect
Auteur: Kurt Vonnegut
Taal: Engels US
Jaar: 2008
# Pagina’s: 234 (13031)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-0-399-15508-6

Meer Vonnegut via gerbie:
Slaughterhouse five
A man without a country

Meer Armageddon:
Wikipedia
Goodreads
Guardian
NY Times

Bert Wagendorp – Een zaterdagmiddag

Tags

Bert Wagendorp, boeken, boeken 2016, boekrecensie, lezen, Tweede Wereldoorlog

Bert Wagendorp – Een zaterdagmiddag

Het lag bij mama op tafel, ik had een lange dag met veel treinen voor de boeg. Dus tussen de oude kranten door (ik lig standaard achter), las ik dit dunne boek van Wagendorp. Nu zegt de dikte van het boek niets over de kwaliteit. Sterker nog, het is juist een prestatie om een heel verhaal te vertellen in tachtig bladzijden, waarvan ook nog eens meerdere illustraties zijn.

Het verhaal is de vertelling van de journalist die zijn moeder interviewde over de gebeurtenis die zo bepalend was voor de familiegeschiedenis. Oom Bram, waar hij naar vernoemd werd, kwam om bij een bombardement door de Britten.

Jaren geleden schreef de columnist er al een column over. Een autobiografisch verhaal dus. Maar na het lezen van de column, zie je meteen dat de novelle gefictionaliseerd is. Niets mis mee, dat is literatuur. Zo gebruik je het ware leven voor de kunst.

Wagendorp werd beroemd dankzij zijn boek Ventoux, maar wordt mijns insziens nog altijd onderschat. Hij schrijft schitterende columns, mooie boeken, lange verhalen. Het schrijfplezier straalt van hem af. Het maakt hem niet veel uit of het verhaal een bestseller wordt of gewaardeerd wordt in kleine kring. Het verhaal is af als hij zelf denkt dat het af is.

Met deze novelle voegt hij weer een mooie titel toe aan een indrukwekkend oeuvre.

Citaat: “Het is alsof er voor hem geen zekerheden bestaan. Die jongen is vijf, maar hij breekt zich nu al het hoofd over de zin van het leven. Hij vroeg me wat de dood betekent. Is dat normaal? Bovendien stelt hij vragen die onvermijdelijk zullen leiden tot het verlies van zijn geloof. Dat zou verschrikkelijk zijn. Maar wat kunnen we er aan doen?” (p.49)

Nummer: 16-049
Titel: Een zaterdagmiddag
Auteur: Bert Wagendorp
Taal: Nederlands
Jaar: 2016
# Pagina’s: 80 (12134)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-90-254-4873-8

Meer:
Bibliotheken Tubbergen
Tzum
Hebban
Scholieren

Meer Wagendorp op gerbie.nl:
De dubbele schaar
De proloog
Ventoux
Het Nieuwste Schavot

Harry Walstra – We proberen weer gewoon te doen

Tags

boeken, boeken 2016, Duitse voetballers, Duitsland, geschiedenis, Harry Walstra, lezen, NSB, Tweede Wereldoorlog, voetbal, voetbalboek

Harry Walstra – We proberen weer gewoon te doen

Jarenlang bloggen over boeken levert ook wel eens een voordeeltje op. Zo kreeg ik een digitaal recensie-exemplaar van dit boek in mijn mailbox. Mooi gebaar, zeker ook omdat ik niet altijd automatisch onverdeeld positief ben over wat ik lees, zelfs al kost het me niets, zoals de schrijver bij zijn eerste boek ondervond.

Al heeft Walstra niets te vrezen voor mijn pen (toetsenbord), aangezien ik grote bewondering heb voor zijn arbeidsethos. Hij schrijft niet gewoon een verhaal, hij doet research voor hij schrijft. En dan niet zo maar een oud artikel opduiken, nee grondig, meerdere bronnen, wat interviews en dan pas begint hij aan zijn stuk. Dit boek is een verzameling van verhalen met twee centrale thema’s. Voetbal en de Tweede Wereldoorlog. Daar valt genoeg over te schrijven, genoeg over te vinden, vandaar dit flinke boek.

Het eerste verhaal, over Julius Hirsch, kwam me al snel bekend voor, een eerdere versie stond al in Walstra’s vorige boek dat ik natuurlijk ook las. De meeste verhalen daarna zijn erg boeiend, verhalen over voetballers die ik niet of nauwelijks kende, maar ook over gebeurtenissen voor, tijdens en na de oorlog. Voor velen was de oorlog niet afgelopen na de capitulatie, de gevolgen blijven decennia merkbaar.

Oorlog is erg ingrijpend. Wat is goed, wat is fout? Hoe verandert een vriendelijke voetballer in een kampbeul? Van krijgsgevangen tot voetbalheld. Van voetballer tot landsverrader. Verzetsheld of NSB-er, het zijn allemaal lastige keuzes. Walstra heeft een prachtige collectie voetbalverhalen bijeen gebracht, zonder enige twijfel boeiend om te lezen. Want naast Bert Trautmann, Sepp Herberger en Grejus Van der Meulen, de bekendere namen, is het minstens zo interessant om meer te weten te komen over Rein Boomsma, Gottfried Fuchs, Tull Harder en Rudolf Gramlich.

Groot compliment voor Walstra, dit boek is meer geschiedenisboek dan menig boek dat die titel kreeg.

Citaat: “Zo’n attractief elftal met dergelijk aanvallend voetbal moet haast wel op een enorme populariteit kunnen rekenen. Zou je denken… Waarschijnlijk wel als dit elftal aan de Rothenbaum onder de naam Hamburger SV gevoetbald had, maar nu absoluut niet. Het vreemdelingenlegioen jaagt andere clubs in het harnas en supporters van de tegenpartij haten die soldatenclub met al zijn privileges.” (p.156)

Nummer: 16-013
Titel: We proberen weer gewoon te doen
Auteur: Harry Walstra
Taal: Nederlands
Jaar: 2015
# Pagina’s: 206 (3079)
Categorie: Voetbal
ISBN: 978-94-022-2240-1

Meer:
De aartsrivalen
Vedette aan de zijlijn
WK74finale (site)
We proberen weer gewoon te doen (bestellen!)
De diepgaande middenvelder

Kurt Vonnegut – Slaughterhouse five

Tags

boeken, boeken 2015, boekrecensie, Dresden, herlezen, Kurt Vonnegut, lezen, Tweede Wereldoorlog

Kurt Vonnegut – Slaughterhouse five

Sinds een dik jaar heb ik een E-reader. Ik lees nog steeds liever boeken, maar een E-reader is een leuke backup voor momenten dat je geen boek meer hebt. Op reis bijvoorbeeld. En dan heb je nog steeds keuze wat je wil lezen, geen verkeerd principe.

Afgelopen zomer herlas ik dus het beroemdste verhaal van Vonnegut, over het slachthuis in Dresden. Ooit wel eens gelezen, ooit maakte het indruk, maar vele dingen kwamen me totaal niet meer bekend voor, ik had geen idee meer dat het tijdreizen zo’n belangrijk onderdeel van het verhaal was. Het zinnetje ‘so it goes’ dat keer op keer terugkeert, maar wel elke keer een functie heeft.

Slaughterhouse five wordt vaak gezien als een anti-oorlogboek, ik kan me goed voorstellen dat het zo gelezen wordt. Sta ik ook achter. Maar volgens mij is het meer. Het tijdreizen van de een naar de andere planeet is een belangrijk aspect. Geen scifi, daar kan ik weinig mee, maar een belangrijke blik op de mensheid. Kijk naar de aarde door andere ogen. En dat gebeurt perfect door het gegeven dat tijdreizen alles zinloos maakt. Tenslotte heb je al gezien wat er gaat gebeuren, beleef je op zijn hoogst het moment opnieuw, maar impact heeft het nauwelijks, omdat je al weet wat er daarna gebeurt. Zelfs een verschrikking als de tweede wereldoorlog, een bombardement op een prachtige stad als Dresden, wordt zo teruggebracht tot een incident in de wereldgeschiedenis. Aan de ene kant vreemd, maar misschien wel de enige manier om te relativeren wat normaal gesproeken niet te relativeren valt.

Vonnegut was een van de beste Amerikaanse schrijvers van de vorige eeuw, schreef humoristisch maar ook diep. Oppervlakkig, maar toch zwaar politiek. Ik heb zijn oeuvre gelukkig nog niet uit.

Citaat: “The flaw in the Christ stories, said the visitor from outer space, was that Christ, who didn’t look like much, was actually the Son of the Most Powerful Being in the Universe. Readers understood that, so, when they came to the crucifixion, they naturally thought, and Rosewater read out loud again: Oh, boy-they sure picked the wrong guy to lynch that time!
And that thought had a brother: ‘There are right people to lynch.’ Who? People not well connected. So it goes.” (p.184-185/356)

Nummer: 15-042
Titel: Slaughterhouse-five
Auteur: Kurt Vonnegut
Taal: Engels
Jaar: 1968
# Pagina’s: 215 (7925)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-0-38533-846

Meer Slaughterhouse five:
Wikipedia
NY Times
IMDB
15 things you may not know

Meer Vonnegut op gerbie.nl:
A man without a country

Themaweek 4. Meer boeken

Joseph Heller – Catch 22

Tags

boeken, boeken 2015, boekrecensie, herlezen, Joseph Heller, lezen, oorlog, politiek, Tweede Wereldoorlog

Joseph Heller – Catch 22

Zoals bij veel goede boeken weet ik nog precies waar ik dit boek las. In dit geval in de schaduw van een palmboom op het strand van Boca Chica, tijdens de schaarse vrije uurtjes van mijn stage. In de enige redelijke boekhandel van Santo Domingo was de keuze nog steeds beperkt. Zeker omdat mijn Spaans nog niet goed genoeg was om literatuur te lezen. De enige kast met Engelse boeken duwde me automatisch naar deze klassieker. Vaak wordt het boek aangehaald als het over de onzinnigheid van oorlog gaat. Terecht, want het verhaal toont de waanzin keer op keer aan. Als satire geschreven, kun je het net zo goed lezen als een absurde beschrijving van wat er daadwerkelijk gebeurde in de Tweede Wereldoorlog.

Yossarian is gelegerd in Italië, het land dat in elke oorlog uiteindelijk wint. In het boek zit de anekdote van de oude Italiaanse dronkaard die een Amerikaanse soldaat uitlacht. Terwijl de soldaat steeds kwader wordt en de Italiaan lafheid verwijt, noemt de oude man het juist pragmatisme. In het begin van de oorlog aan Duitse kant strijden, later overschakelen naar de geallieerden. Wie is er dan laf, wie is er dan slim? Door anderen te laten vechten en op het juiste moment de juiste alliantie te sluiten gaat het leven in Italië gewoon door. Vallen er het minste slachtoffers. Mooie redenering, weinig tegen in te brengen.

De cynische kant van het verhaal zit bij Milo. Hij sluit deals door heel Europa. Koopt dingen in Noord Afrika, die hij op Malta weer verkoopt, de winst investeert hij weer door een deal met de Duitsers, terwijl hij continu bezig is en zelf als directeur van M & M enterprises eigenlijk nauwelijks meer deel uitmaakt van het leger. Las ik er twee decennia geleden kritiek op het leger in, nu bij herlezing is deze hele verhaallijn een parodie van het kapitalisme. Misschien wel avant la lettre, want toen Heller het boek schreef in 1955 had het kapitalisme de wind mee, was er geen kritiek. De uitwassen die pas decennia later aan het licht kwamen, werden door Heller al voorzien, het cynisme van Milo past goed bij de huidige kritiek op economisering van de maatschappij. Hij verkoopt zelfs bombardementen, als er maar winst te maken is. Beter is het niet te beschrijven.

En zo zit er ontzettend veel onderhuids in het boek. General Scheisskopf die van paraderen houdt, mag wekelijks een parade uitstellen. Alleen uitvoeren mag hij ze nooit. Een andere hoge pief verschuilt zich in zijn kantoor en klimt het raam uit aan de achterkant zodra hij bezoek krijgt. Pas als hij weg is, mag het bezoek naar binnen. Mooiere bureaucratische regels zag ik zelden.

En boven dat alles hangt Catch 22, de titel van het boek. Je mag pas naar huis als je het minimum aantal vluchten hebt gevlogen. De limiet wordt opgehoogd zodra iemand in de buurt komt. Je mag niet vliegen als je gek bent. Maar je moet wel gek zijn, wil je elke keer weer het vliegtuig instappen. Je bent gek als je de lucht in wil, maar niet gek als je weigert. Maar als je weigert, ben je deserteur. Er is geen oplossing. Gedurende het boek wordt de limiet van het aantal vluchten tig keer verhoogd. Niemand haalt ooit het minimum aantal.

Toen ik al ruim over de helft was, begon ik te denken of ik het einde kon herinneren. Niet dus. Pas toen ik er vlak bij was, herkende ik ineens de gebeurtenissen aan het eind. De hoofdrol voor Nately’s whore’s sister. Vele vrienden van Yossarian hebben het einde van het boek niet eens gehaald. Onze held wel, al heeft hij daarvoor soms onorthodoxe methodes voor gekozen.

Prachtig boek, schitterende hoofdpersonen, ongelooflijk mooi de waanzin onder woorden gebracht. Dit is niet in een maandje zomerhuisje er uit gewerkt, hier is echt over nagedacht. Al op p.15 een referentie aan Dostojewski’s Schuld en Boete. Een andere favoriet van mij. Gelukkig sta ik niet alleen in mijn waardering voor dit boek. Velen vonden dit boek net zo goed. En toch worden we keer op keer weer een oorlog in gesleept. Gebruiken we het woord vredesmissies, terwijl, altijd achteraf, het altijd gewoon oorlogje spelen wordt.

Wanneer wordt de mensheid wijzer? Zelf ben ik er nog steeds van overtuigd dat wanneer er meer gelezen wordt (en beter) dat de wereld er een stuk beter voor zou staan. Soms voel ik me een roepende in de woestijn.

Citaat: “Even among men lacking all distinction he inevitably stood out as a man lacking more distinction than all the rest, and people who met him were always impressed by how unimpressive he was.” (p.78)

Nummer: 15-013
Titel: Catch 22
Auteur: Joseph Heller
Taal: Engels US
Jaar: 1961
# Pagina’s: 455 (2328)
Categorie: Literatuur
ISBN: 0-440-20439-9

Meer:
Wikipedia
Vanity Fair (over hoe Heller het boek eindelijk mocht publiceren)
Schmoop (ideaal voor scholieren)
PDF Paradise (downloaden?)
IMDB (de film naar het boek)
Mental Floss (15 things you might not know..)

Zomerthemaweek 2: Boeken

Roos en oma Boelie

Tags

Boelie, dodenherdenking, GFC, muziek, poëzie, Roosbeef, Tweede Wereldoorlog

Vandaag is het vier mei, in Nederland de dag dat we de doden herdenken die vielen in vele oorlogen sinds begin vorige eeuw. Voor de gelegenheid is een lied geschreven. Meestal ben ik niet van dit soort commerciële geintjes, maar deze keer mocht Roosbeef het nummer schrijven. En laat ze dat nou geweldig kunnen. En Roos koos een andere invalshoek dan je zou verwachten bij het thema.

Waar anderen het vaak hebben over verkrachtingen, onderdeel van het oorlogsgeweld, schreef Roos over een meisje dat bang was te sterven zonder ooit lief te hebben gehad. En dat doet ze zo ongelooflijk mooi, ik kreeg kippenvel toen ik haar achter de piano zag zitten en deze tekst hoorde zingen.

 

Toch moest ik onwillekeurig terug denken aan een legendarische uitspraak van Oma Endeman, bij velen beter bekend als Vrouw Boelie. “Zönde? Wee-j wat zönde is? ’n Deerne van achttien den ongenaeit ’t graf in geet. Das pas zönde.”

Ik neem aan dat ik de Twentse tekst niet hoef te vertalen. Haar uitspraak heeft precies dezelfde strekking als het lied van Roos. Iets korter. Iets bondiger. Iets minder subtiel. Net zo poëtisch, als het aan mij ligt. Ik geloof overigens niet dat Vrouw Boelie zo mooi kon zingen.

De gehele tekst van het nummer van Roosbeef staat hier.

Ben Elton – Two brothers

Tags

Ben Elton, Berlijn, boeken, boeken 2014, boekrecensie, lezen, Tweede Wereldoorlog

Ben Elton – Two brothers

Tevergeefs zocht ze voor me, tijdens die ene vrije middag die ze had in Cardiff, naar dit boek. Het was nog niet uit, de publiciteitsmachine had z’n werk goed gedaan, ik was te vroeg. Tijdje later zelf maar aangeschaft via internet. Lang niet al zijn boeken worden nog vertaald, hij is erg Brits blijkbaar. Terwijl Elton gewoon een erg goede schrijver is. Dit verhaal heeft een klein autobiografisch element. Twee van zijn ooms vochten tijdens de tweede Wereldoorlog. Een aan beide kanten. Vreemd idee. De plek waar je wieg staat, is zo bepalend voor de loop van je leven.

Elton weet er een schitterend verhaal van te brouwen. Twee broers groeien op in Berlijn. De een is de helft van een tweeling, maar zijn tweelingbroer overleed bij de geboorte. De ander werd tegelijkertijd in hetzelfde ziekenhuis ter wereld gebracht, maar was door zijn familie niet gewenst. En zo werden ze een niet-biologische tweeling. Zelfs zonder de bloedband hadden ze de typische eigenschappen van veel tweelingen, veel samen doen, veel dezelfde denkbeelden.

Gelijk met de jongens werd er in 1920 nog iets geboren, elders in Duitsland. Een partij die de wereld zou gaan veranderen. En zo werd de onbezorgde jeugd, weliswaar in crisistijd, maar relatief rustig, gevolgd door turbulente tienerjaren. De jaren dertig in Berlijn waren heftig. En op een gegeven moment moeten de ouders hun zoons de waarheid vertellen. Want de ziekenhuisarchieven zullen ongetwijfeld opengaan, de tweeling is niet alleen geen tweeling, een van hen is joods, de ander een volbloed ariër. En ongetwijfeld zullen ze tegenover elkaar komen te staan, of ze dat nu willen of niet.

Waar Elton in vorige boeken vaak vooral erg goed was in een mooi (com)plot, een leuke theorie, een verrassende wending, blinkt hij in dit boek vooral uit in het beschrijven van de ongemakkelijke situaties in de jaren dertig. Hoe ga je om met je buren waar je al decennia naast woont, nu de nieuwe machthebbers bepalen dat die buren minder rechten hebben? Hoe reageert de hulp in de huishouding, die door de joodse familie zo vaak verder geholpen werd, nu haar nieuwe vriendje lid wordt van de partij? Wat doet een politieagent die jaren lang respect had voor iedereen, maar nu vanuit zijn functie dat niet meer mag hebben?

Door heen en weer te reizen door de tijd, speelt Elton met vele mooie verhaallijnen. Vanuit Londen terugkijken naar Berlijn, twintig jaar eerder. Maar ook daar weer geconfronteerd worden met onderhuids racisme. De gebruikelijke spelletjes die tweelingen spelen, komen natuurlijk ook in dit boek terug. Maar het plot is in dit boek niet het sterkste punt van de schrijver. Juist het inlevingsvermogen van Elton maakt dit boek een pareltje. Het dagelijks leven, dat wat we in de geschiedenisboeken niet te lezen kregen, wordt prachtig beschreven. De dagelijkse dilemma’s, de kleine stapjes die samen gigantische stappen bleken. Het leven van alledag, de continue vraag ‘wat zou ik doen’, die overal doorheen klinkt. Prachtig boek.

Citaat: “The Fischer family of Fischer’s department store of Berlin were discovering that not one single rule of civilization apllied to them any more. Their wealth, their accomplishments, their cultured and educated ways counted for nothing. They were without rights and utterly defenceless.” (p.196)

Nummer: 14-054
Titel: Two brothers
Auteur: Ben Elton
Taal: Engels (UK)
Jaar: 2012
# Pagina’s: 621 (11742)
Categorie: Fictie
ISBN: 978-0-552-77531-1

Meer Elton op gerbie.nl:
Meltdown
Blind faith
Chart throb
The first casualty
Past mortem
High society

Recensies:
Telegraph
Guardian
Goodreads
Independent
Interview (Waterstones)

Goorse vragen (deel 127)

Tags

dodenherdenking, fotooo, Goor, Goorse vragen, oorlog, Tweede Wereldoorlog

Morgenavond weer twee minuten stilte. Ik verbaas me er elk jaar weer over dat er mensen zijn die niet meedoen. Zelf was ik nog nooit bij de officiele herdenking. Maar weken geleden stonden er al bloemen bij het monument. Spontaan neergezet door iemand? Of bij de herdenking op 8 april, de bevrijdingsdatum van Goor blijven staan?

Zijn er trouwens nog Goorenaren die het monument niet kennen?

Goorse vragen. Vragen die in mij opkomen bij foto’s die ik her en der in mijn woonplaats neem. Antwoorden en reacties zijn welkom. Ik weet het zelf vaak ook niet.

Oorlog is grijs

Tags

4 mei, dodenherdenking, in het nieuws, poëzie, Tweede Wereldoorlog

Ik moest denken aan het nummer van Frank Boeijen. Niet iemand waar ik graag naar luister, maar het nummer Zwart Wit is volgens mij van toepassing. De reacties waren over het algemeen negatief. 342 hits als ik google. Wie worden er vanavond herdacht?

Mijn moeder vindt het simpel. De tien Duitsers in Vorden mogen van haar herdacht worden. De rechter bleek het een kwartier geleden niet met haar eens. Zij vindt het gedicht van Auke de Leeuw waar de ophef om ontstond goed. Maar zij vindt niet dat het voorgedragen hoort te worden. “Iemand die zelf gekozen heeft om fout te zijn, hoeft niet herdacht te worden”. Velen lijken haar standpunt te delen.

Bron: dorpsraadnieuwdorp.nl

Volgens mij is het onderliggende probleem dat de mensheid graag dingen indeelt in goed en fout. Zwart of wit. Grijs bestaat niet. Je kunt niet een slecht mens zijn en toch iets goeds doen. Je kunt niet een heilige zijn met een slechte eigenschap.

Helaas zit de werkelijkheid meestal iets gecompliceerder in elkaar. Wie is de agressor in het Midden Oosten? Was Che Guevara een held of een oorlogscrimineel? Was de hulp van Stalin in de Tweede Wereldoorlog genoeg om zijn misdaden in de Sovjet Unie te verbloemen? Was Reagan de man die de koude oorlog beëindigde of het begin van het extreme kapitalisme dat de huidige wereldwijde economische crisis heeft veroorzaakt?

Het antwoord op al deze vragen is niet eensluidend. Het ligt er net aan aan wie je de vraag stelt. Zo zit het helaas ook met oorlog. Hitler was een dierenliefhebber. Als hij liefhebber van joden was geweest en honden had vergast dan was hij nu slechts een voetnoot in de geschiedenis geweest.

Ik vind het gedicht van Auke de Leeuw goed. Erg knap dat een vijftienjarige dit kan bedenken. De dodenherdenking vanavond geldt voor vele slachtoffers van diverse oorlogen. Je zou de oudoom van Auke ook slachtoffer kunnen noemen: slachtoffer van een slechte keuze. Weliswaar zijn eigen, maar wie kan zeggen dat hij altijd goede keuzes heeft gemaakt in zijn leven? Wie heeft er geen enkel opportunisme in zich en is altijd zuiver geweest? Zijn we niet allemaal een soort van grijs?

2 minuten

Tags

Berlijn, concentratiekamp, Duitsland, fotooo, geschiedenis, reizen, Sachsenhausen, Tweede Wereldoorlog

2 minuten stilte. Het stelt zo weinig voor. Het is een klein gebaar, eens per jaar. Velen begrijpen niet waarom of doen alleen mee voor de vorm, zoals ik dat eigenlijk ook deed toen ik een klein kind was. Ik dacht aan de wapens in de oven van mijn overgrootvader die in het verzet zat. En aan de Engelandvaarders, omdat ik dat boek net gelezen had.

Nu ik wat ouder ben, gebieden heb bezocht waar de restanten van de oorlog nog zichtbaar zijn, vluchtelingen heb gehoord over wat hun is overkomen en een aantal voormalige concentratiekampen heb bezocht, begrijp ik iets meer. Wat ik niet begrijp is dat er nog steeds mensen zijn die denken dat oorlog een oplossing kan zijn, voor welk probleem, hoe klein of groot dan ook. Dat oorlog dingen beter kan maken. Zijn zulke mensen ooit geweest in Auschwitz, in Bergen Belsen of in Sachsenhausen, waar ook deze foto is genomen? Kun je een kamp bezoeken en nog steeds een wapen ter hand nemen? Kun je nog steeds onschuldige soldaten naar een land sturen zonder geldige reden, wetende dat duizenden van hen niet terug keren? Heb je een geweten wanneer je een bom gooit, terwijl je weet dat de meeste, misschien wel alle, slachtoffers, onschuldige burgers zijn?

Daarom ben ik over een half uurtje twee minuten stil. Omdat ik het kan. Omdat het een kleine moeite is. Omdat het in een kamp nooit echt stil was, zoals op deze foto te lezen is, gemaakt door een van mijn studenten, vorige week toen we in Sachsenhausen waren. Omdat het misschien helpt. Alle beetjes helpen toch?

Josef Bor – Requiem Theresienstadt

Tags

boeken, boeken 2006, boekrecensie, geschiedenis, Josef Bor, lezen, Tweede Wereldoorlog

Josef Bor – Requiem Theresienstadt (06-032)

Tijdens de tweede wereldoorlog wonen er in het getto van Theresienstadt vele joodse kunstenaars. Dirigent Rafael Schächter komt op een idee. Hij wil een orkest en een koor vormen om samen het Requiem van Verdi in te studeren. Het blijkt een strohalm te worden voor velen. Er is hoop, ze hebben een reden om verder te gaan. De dirigent weet op een gegevens zelfs de nazi’s zo ver te krijgen dat ze voor hun transporten rekening houden met de samenstelling van het orkest en koor.

Onvermijdelijk verliezen ze tussen repetities meerdere kunstenaars, is het zoeken naar solisten een zware taak, maar de dirigent heeft een dagvulling gevonden die hem helpt te overleven. De uitvoering wordt zwaar. De nazi’s, zelfs Eichmann is aanwezig, dwingen de muzikanten het requiem in te korten. Optreden voor hun beulen is een erg moeilijke taak.

Indrukwekkend verhaal, ik liep ooit in Theresin, zoals de plaats tegenwoordig (waarschijnlijk toen ook al wel) in Tsjechië heet. Ik probeer dan ook voortdurend het verhaal te plaatsen. Niet eenvoudig. Wat ook een stuk eenvoudiger zou zijn geweest is wanneer ik de muziek goed zou kennen. Vele stukken van het boek gingen geheel of gedeeltelijk langs me heen, omdat ik de betekenis van bepaalde stukken niet kan duiden. Jammer, ik denk dat het voor de echte klassieke muziekliefhebbers een erg mooi boek is.

Nummer: 06-032
Titel: Requiem Theresienstadt (Terezinske rekviem)
Auteur: Josef Bor
Taal: Nederlands (Oorspr.: Tsjechisch)
Jaar: 1963
# Pagina’s: 127 (5320)
Categorie: Fictie
ISBN: 90-284-2152-1